Líon alt a bhfuil an ghné seo luaite iontu: 208
Tá agallamh leis i gcló in Comhar, Aibreán 1981 agus caointear é in eagarfhocal Comhar, Eanáir 1998 ··· Duine dá dhaltaí ba ea Dónall Ó Móráin[q.v.]: ‘Bhí mé ag ullmhú do scrúdú na hardteistiméireachta i gColáiste Mhuire i mí na Bealtaine 1942 nuair a dhíol mo mhúinteoir Béarla cóip den chéad eagrán de Comhar liom ··· I rith na tréimhse sin freisin théadh sé go dtí ranganna Fraincise agus Gearmáinise agus rinne cúrsa Iodáilise i gColáiste na Tríonóide; tá aistriúcháin a rinne sé ar dhánta Fraincise agus Iodáilise i gcló in An Iodh Morainn agus Comhar, agus sa leabhar Ealaín an Scannáin, 1959 tá aistriú a rinne sé ar aitheasc Iodáilise an Phápa Pius XII ··· Dúirt sé leis an nGlaisneach i dtaobh a ndearna sé ar mhaithe leis an iris Comhar a bunaíodh i 1942: ‘Níl aon saghas scríbhneoireachta nach ndearna mé do Comhar—príomhaltanna, fo-altanna, aistriúcháin, filíocht, gearrscéalta, aistí, léirmheastóireacht ··· Chóirigh sé leagan Nua-Ghaeilge de Aisling Mhic Conglinne, 1980 agus leagan de Toghail na Téibe, 1983.
Faoin ainm ‘Flann Mac an tSaoir’ (ar tagairt é don cheird a chleacht a shinsir) scríobhadh sé aistí ar an litríocht, aistí léirmheasa go háirithe, in Comhar i rith 1942-87 agus foilsíodh cuid de na haistí sin in Cion Fir: Aistí Thomáis Uí Fhloinn in Comhar, 1997, in eagar ag Liam Prút
In Comhar, Iúil 2005 tá aistí ag Micheál Ó hUanacháin, Liam Ó Muirthile agus Gary Bannister ··· Sa leabhar sin, agus san uimhir thuas de Comhar, tá athchló curtha ar aiste criticis Rosenstock (‘Naomhóg ag déanamh ar an ngréin’) a foilsíodh a chéaduair mar iarfhocal in Rogha dánta / Selected poems 1968-1984 (2004) ··· Thug sé féin roinnt eolais ar a thamall i gColáiste Ollscoile Chorcaí in Comhar, Nollaig 1984 (‘Uige an Chuimhnimh’).
I mBaile na mBocht, Corcaigh, a rugadh é ar 20 Aibreán 1950 ··· Ba ghairid go raibh sé féin agus Gabriel Rosenstock ag dul i gcion ar a chéile ann agus dúirt sé leis an nGlaisneach: ‘Bhí dornán daoine óga timpeall an Choláiste a raibh spéis acu inti sin [an fhilíocht]: Pádraig Breatnach, Liam Ó Muirthile, Breandán Mac Suibhne, Nuala Ní Dhomhnaill, agus Finín Ó Tuama agus bhí Tomas Mac Síomóin ag obair sa Choláiste an uair sin.’ San alt sin in Comhar, Nollaig 1984 deir sé: ‘Bhí an Chuallacht Ghaelach bríomhar go maith, Pádraig Hamilton acu mar Oifigeach Liteartha agus cúram eagarthóireachta An Síol air ··· Tháinig an t-eagrán sin den Síol amach in Earrach’69.’ Faoi 1970 bhí a dhéantús á fhoilsiú in Comhar.
Sa Léann Ceilteach a ghnóthaigh sé an BA
Tús maith ba ea é le bliain chinniúnach: d’iarr Riobard Mac Góráin air an bhliain sin an colún ‘An Chaint sa tSráidbhaile’ a scríobh in Comhar; phós sé 16 Lúnasa 1957 Catherine von Hildebrand ón gColóim, iníon le Déirdre Mulcahy agus Franz von Hildebrand, ar mhac é leis an bhfealsamh Dietrich von Hildebrand (1889-1977) ··· Anuas ar an méid sin go léir bhí sé ina eagarthóir ar Comhar ó 1960 go dtí gurbh éigean dó éirí as an obair pháirtaimseartha sin tar éis dó ‘Do na Fíréin’ a fhoilsiú in uimhir Mhárta 1962 gan lánchead an choiste eagarthóireachta; ionsaí é a rinne Máirtín Ó Cadhain ar chuid de phearsana móra na Gaeilge.
D’fhág sé a phost in Scéala Éireann i lár 1963 d’fhonn bliain go leith a chaitheamh lena theaghlach san Iar-Ghearmáin mar a raibh muintir Catherine ag cur fúthu anois tar éis dóibh aistriú ón gColóim ··· Scríobhadh sé alt seachtainiúil san Irish Times i rith na himirce sin, bhí ‘An Chaint sa tSráidbhaile’ in Comhar go fóill aige, agus is lena linn a thosaigh sé ar úrscéal a scríobh ··· D’fhill sé ar Éirinn Samhain 1964 agus ó thús 1965 bhí an clár raidió Coicíosán aige agus ghlac sé arís le heagarthóireacht Comhar; d’fhaigheadh sé obair freisin i Seomra Nuachta RTÉ ··· Bhí léirmheasanna moltacha le Tadhg Ó Dúshláine agus Caoilfhionn Nic Pháidín in Comhar, le hAlan Titley in Anois, le hAindrias Ó Gallchóir in Alpha agus le hÉanna Mac Cába in Sunday Press
Tar éis bunscolaíochta i Scoil Fhionáin Naofa i Spuncán cuireadh faoi chúram a aint Bríd i mBaile Átha Cliath é agus bhí sé ar scoil i gColáiste Mhuire; is ann a dhíol an múinteoir Tomás Ó Floinn [q.v.] cóip den chéad uimhir de Comhar leis i mBealtaine 1942 ··· Rinne sé céim sa stair agus san eacnamaíocht sa Choláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath, 1942-45 agus bhuaigh scoláireacht Mhichíl Uí Chléirigh (Comhar, Márta 1946); bhí sé ina reachtaire ar an gCumann Gaelach agus ar Chumann na Mac Léinn Staire agus ba bhall é de Chomhairle Teachtaí na Mac Léinn agus bhí ina eagarthóir ar eagráin de An Iodh Morainn agus Comhthrom Féinne (Comhar, Meán Fómhair 1955) ··· Bhí a dhuaisaiste Oireachtais ‘Dúnghaois iarchogaidh don talmhaíocht’ i gcló in Comhar, Aibreán 1945 ··· Thairis sin tá sé ina rúnaí ar chumann nuabhunaithe na gCothaitheoirí Éanlaithe Clóis, cumann dhéanfas tairbhe nach beag do chúrsaí feilméarachta na tíre amach anseo.’ Sna luathchaogaidí bhí sé ina stiúrthóir ar Comhar
I measc na nithe atá le rá ag Eoghan Ó hAnluain sa réamhrá a chuir sé le Dánta 1939-1979, 1980 tá an méid seo: ‘Is tuairisc bharainneach a shaothar ar an athrú saoil a bhfuil fuadar faoi leith faoi le tríocha bliain anuas, ní amháin in Árainn ach ar fud na tíre.’ Ba é a scríobh Tomás Mac Síomóin cúpla lá i ndiaidh a bháis: ‘Beidh sé le rá faoi go brách go mba eisean a d’oscail filíocht na Gaeilge i gcéaduair do shaol agus do thionchar na fichiú aoise.’
Tá cur síos ar a bheatha agus a shaothar: in Inniu 30 Aibreán 1971 (‘Máirtín Ó Direáin ag comhrá le Risteárd Ó Glaisne’); in Máirtín Ó Direáin: file tréadúil, 1982 le Liam Prút; ag Tomás Mac Síomóin agus Micheál Ó Conghaile in Irish Times 21 Márta 1988; in Cime mar chách: aistí ar Mháirtín Ó Direáin, 1993 in eagar ag Caoimhín Mac Giolla Léith (aistí le Mícheál Mac Craith, Tomás Mac Síomóin, Eoghan Ó hAnluain, Caoimhín Mac Giolla Léith, Liam Prút, Éamonn Ó Tuathail[q.v.], agus agallamh Mhuiris Mhic Conghail leis an bhfile); in An tOileán rúin agus muir an dáin: staidéar ar fhilíocht Mháirtín Uí Dhireáin, 1993 le Micheál Mac Craith; in Comhar, Bealtaine 1988 (aistí le Eoghan Ó hAnluain, Breandán Ó hEithir, Máire Mhac an tSaoi, Éamonn Ó Tuathail[q.v.] agus Críostóir Ó Túinléigh); in Comhar, Nollaig 1989 (‘Mo chomhráití le Máirtín Ó Direáin’ le Diarmuid Ó Gráinne) ··· In Comhar, Deireadh Fómhair 1984 tá ‘Máirtín Ó Direáin—Clár Saothair’ le Máire de Grás agus tá teacht ann ar fhoinsí na ndánta nár roghnaigh Ó hAnluain ··· Tá a rogha féin de na haistí úd le fáil sa mbailiúchán 'Feamainn Bhealtaine’ (Comhar, Bealtaine, 1988) ··· Ba é Liam Ó Briain[B3] a mheall isteach sa Taibhdhearc é nuair a bhí an amharclann sin ar tí a hoscailte agus bhí páirt aige sa chéad léiriú de Diarmuid agus Gráinne 27 Lúnasa 1928; is insuime gur ghlac sé an phríomhpháirt ina dhráma féin, Éisc Aduain (a scríobh sé le linn dó a bheith i nGaillimh ach a foilsíodh in Comhar, Bealtaine 1988), sa Damer 22 Samhain—9 Nollaig 1967, agus go raibh baint leanúnach aige leis na hiarrachtaí i mBaile Átha Cliath chun go mbunófaí amharclann Ghaeilge
Please go to http://www.ainm.ie/ for more information.
2010
Tá cuntas uirthi ag Máire Uí Mhaicín in Comhar, Meán Fómhair 1994 ··· Bean uasal a bhí inti sa gciall is uaisle den fhocal uasal, a raibh a hacmhainn grinn ar aon dul lena meabhair cinn agus lena croí mór.’
I gcomhpháirt le Rhóda Uí Chonaire bhí sí ina heagarthóir ar Comhar ó Eanáir 1976 go Eanáir 1977 ··· Deirtear in eagarfhocal na hirise sin, Meán Fómhair 1994: ‘Chuir sí chun na hoibre le fuinneamh agus le samhlaíocht agus ba chaibidil éachtach i stair fhorbairt Comhar a tréimhse sise sa “suíochán te”.’ Catalógú a rinne sí ar amhráin Ghaeilge oirthear na Gaillimhe i mbailiúchán Choimisiún Béaloideasa Éireann is ea Clár Amhrán an Achréidh, 1974; a tráchtas máistir atá ann go bunúsach agus chiallaigh an saothar sin gur scrúdaigh sí lámhscríbhinní an Choimisiúin leathanach ar leathanach chun na hamhráin ó oirthear na Gaillimhe a aimsiú, agus go ndearna sí na hamhráin a scagadh agus a chlárú agus a aicmiú de réir téama ··· Bhí léirmheasanna agus aistí aici in Comhar, Feasta, Callahan’s Irish Quarterly (Berkley, California), An Comhar (iris Chomhar na Múinteoirí Gaeilge); Studia Hibernica…
Meabhraítear, mar shampla, go mbíodh sé i mbun na sluaiste i rith an lae agus an phinn san oíche ach, d’ainneoin sin is uile, go mba bhisiúla go mór é ná go leor scríbhneoirí lánaimseartha’ (an tEagarfhocal, Comhar, Márta 1989) ··· Tá ardmheas ar a shaothar liteartha ach síltear freisin tábhacht a bheith leis mar thaifead ar shaol an Éireannaigh i Sasana; is sa chomhthéacs sin a phléann Seán Ó Cearnaigh a chuid leabhar in Comhar, Nollaig 1987 (‘Údar ar Imirce’) ··· ‘Ó Mhilton Keynes go Coventry, ón M.1 go dtí an M.6, Patrick Mac Gill comhaimseartha ab ea é agus taifead á dhéanamh aige ar anró, ar chrá agus ar lúcháir a chomhleacaithe’, a dúirt Peadar Ó Maolagáin, rúnaí an Northampton Connolly Association, faoi in Comhar, Márta 1989 (‘Dónall Peadar Mac Amhlaigh R.I.P.’) ··· Is cuid de theip na hÉireann ar na himircigh, leis, é an tslí nár dineadh ach aon léirmheas tathagach amháin [Máirín Nic Eoin in Comhar, Iúil 1986] ar an leabhar seo laistigh de thrí bliana ó foilsíodh é, agus is “scáthán réadach” an méid sin féin ar ár bhfaillí sna Gaeil thar sáile chomh maith lenár neamhaird ar an litríocht.’ Cnuasaigh de ghearrscéalta is ea Sweeney agus scéalta eile (1970) agus Beoir bhaile agus scéalta eile (1981) ··· Bhí fonn air gan amhras cur faoi sa bhaile; in ‘Tairseacha sciúrtha agus cac sa mbuicéad’ (Comhar, Márta 1989) scríobh sé: ‘Agus an bungaló beag dhá-sheomra codlata a cheannaigh mé anseo ar imeall an bhaile [Northampton] ar £36,000 is fiú a dhúbailt sin inniu é go réidh—rud a fhágann go bhféadfainn é a dhíol agus filleadh ar mo thír féin amárach dá mbeadh mo chéile sásta cur fúithi in Éirinn, rud nach bhfuil in aon chor.’ ‘Léana Riabhach’ an t-ainm a bhaist sí ar an mbungaló
Ní deirtear faoi eolas na clainne ar an nGaeilge ach gur ag Liam amháin a bhí sí.
‘Rugadh mé fein nuair a bhí an Brianach úd [William O’Brien, MP] i bpríosún, agus cuireadh a ainm baiste orm, fé mar a cuireadh ar gach Brianach óg a rugadh in Éirinn agus i Meiriceá an tráth céanna’ (Comhar, Márta 1944) ··· Thuigfeá ón aiste a bhí i gcló aige in Comhar, Nollaig 1963, gur as leabhair bheaga Uí Ghramhna a d’fhoghlaim sé Gaeilge ann agus nach é an oiread sin den teanga a bhí ag an máistir ··· Tá cuntas aige i dtaobh Ard-Fheis 1915 in Comhar, Meitheamh 1964 ··· Faoi Shamhain bhí sé i ngéibheann arís, i seanphríosún na Gaillimhe, ansin i gcampa a bhí bunaithe i Halla na Cathrach, agus ansin ar Churrach Chill Dara (Comhar, Samhain 1943–Meitheamh 1944).
Phós sé Helen Lawler 1921 (d’éag sí 1972) ··· Go ceann i bhfad bhí dlúthbhaint aige leis mar rúnaí, stiúrthóir, iontaobhaí, scríbhneoir agus mar aisteoir.
Seo é an cur síos a rinne Micheál Mac Liammóir air agus é ag scríobh in Comhar, Márta 1943, ar an gcaoi ar bunaíodh an Taibhdhearc
Is beag duine nach n-admhódh go bhfuil a chuid oibre i rith na mblianta sin tar éis cur go mór le stádas na Gaeilge sa saol acadúil agus sa tsochaí trí chéile’; is mar sin a bhain Vivian Uíbh Eachach an ceann dá agallamh fada le Tomás in Comhar, Feabhra agus Márta 1995 ··· In Comhar, Meitheamh 1996 tá ómós tugtha dó ag an eagarthóir, agus in Feasta, Iúil 1996 tá an óráid a thug Proinsias Mac Aonghusa ag a uaigh i nGráinseach an Déin, Baile Átha Cliath, 27 Aibreán 1996 ··· Nuair a bhí an eagraíocht idir-ollscoile sin ar tí a n-iris Comhar a thabhairt ar an saol i mBealtaine 1942 ceapadh Tomás ina leaseagarthóir ··· In agallamh le Liam Ó Muirthile (Comhar, Aibreán 1989) mhaígh Niall Ó Dónaill[q.v.] nach raibh ann ach clúdach trialach ach gur shíl Tomás gurbh in é an clúdach a bhí le bheith ann; dhearbhaigh sé nach raibh achrann riamh eatarthu ··· Is mar seo a chuir sé síos ar chineál an fhoclóra sin in Comhar, Márta 1995: ‘Ní foclóir teagascúil é ach foclóir tuarascálach, a thabharfaidh, tá súil agam, tuairisc chruinn ar an gcineál Gaeilge a bhí á labhairt sa nGaeltacht agus a bhí á scríobh ón lá inniu siar go dtí an séú céad déag.’ Ó thús is é a bhí beartaithe gurbh i nGaeilge ar fad a bheadh sé, gurbh i nGaeilge, mar shampla, a bheadh na sainmhínithe go léir
Sa tréimhse seo a thosaigh a shaothar oibre le RTÉ, a leanfadh tamall maith dá shaol, é ina chomhairleoir, ina scríbhneoir scripte agus ina aoi ar shraitheanna teilifíse agus raidió, leithéidí Buntús cainte, Teilifís scoile, Duitse na húdair agus Féach, chomh maith le cláir liteartha agus faisnéise eile.
Ó 1966 go dtí 1970 bhí sé ina eagarthóir ar Comhar, áit ar fhoilsigh sé luathdhánta fhilí Innti ··· Mhaígh Seán Ó Mórdha ag an aifreann éagnairce: ‘Ní féidir gan Eoghan a lua agus seachtó bliain Comhar á chomóradh i mbliana; ba é Eoghan Ó hAnluain an t-eagarthóir ab fhearr ar fad ag an iris.’ Ba é a thuairim freisin ná gurbh iad Denis Donoghue [1928–], John Jordan [1930–88] agus Eoghan an triúr den aos critice ab fhearr dár chothaigh Coláiste na hOllscoile, Baile Átha Cliath sna caoga bliain sin ó 1960idí na haoise seo caite amach ··· In Comhar, Márta 2012, scríobhann eagarthóir na hirise, Ian Ó Caoimh:
Nuair a chuaigh Eoghan ar scor ón Roinn, scríobhadh i dtuarascáil Uachtarán an Choláiste don tréimhse 2002–2003: “Bhí cion as an gcoitiantacht ag na mic léinn riamh air de bharr na séimhe agus na cneastachta a thaispeánadh sé dóibh ina chuid teagaisc agus le linn iad a chur faoi scrúdú.”
Bhí dlúthbhaint aige ón tús le Cumann Merriman, a bunaíodh in 1967, é ina bhall dá choiste ó 1968 amach, ina rúnaí acu go luath agus ina chathaoirleach ar an gcumann ó1992 go 1997 ··· Ba liosta le lua na hailt ar litríocht na Gaeilge a bhí i gcló aige in irisí, i leabhair agus i bhféilscríbhinní, go háirithe in Comhar, Scríobh, The Irish Times, Ireland of The Welcomes agus Canadian Journal of Irish Studies ··· Foilsíodh na haistí eile don chéad uair in Comhar agus Scríobh agus mar chaibidil i leabhair.
Tá tuilleadh eolais faoin mbeatha seo ar fáil ar shuíomh gréasáin Dictionary of Irish Biography anseo.
(Táthar buíoch de mhuintir Eoghain Uí Anluain a sholáthair bunús an eolais seo ar chúrsa a shaoil)
Leabhair
Nolan, W
Ó hUigínn; bhí cuntas iarbháis agus aitheasc Louis de Paor ar Tuairisc.ie, cuntas iarbháis agus alt ‘Critics and fellow poets pay tribute’ in The Irish Times, agus i mí Dheireadh Fómhair 2022 d’fhoilsigh Comhar eagrán speisialta ina honóir.
I mBaile Átha Cliath ar 4 Aibreán 1922 a rugadh Máire Mhac an tSaoi ··· Chreid sí gur focal óna hathair ba siocair le Lennox Robinson gan áit a thairiscint di, mar gur le dlí a shíl sé ba cheart di dul.
Le linn an dá bhliain a bhí sí in Óstaí an Rí is ea a bunaíodh Comhar agus is cosúil go raibh sí ar mheitheal na hirise ón tús ··· Bhí altanna i mBéarla léi á bhfoilsiú in The Irish Press, agus in Comhar in 1948 foilsíodh ‘An bhean óg’, gearrscéal a dhéanann cur síos ar mháthair óg léannta, ar an trá in áit iargúlta le beirt iníonacha ··· Tuarastal ar chaitheamh aimsire a thug sí air, laethanta gan Béarla a labhairt agus í ag plé arís le Comhar ··· Ní raibh sí i bhfad ar ais sa Roinn Gnóthaí Eachtracha, nuair a foilsíodh Margadh na saoire (1956) an chéad chnuasach filíochta dá cuid féin, ar scríobh Seán Mac Réamoinn faoi in Comhar go raibh sé ‘ar na leabhair is tábhachtaí ar fad dár foilsíodh fós i nGaeilge na haoise seo.’ ‘..
(Comhar, Eanáir 2017)
Fathach ciúin a bhí i bPeadar Ó Flatharta i saol na Gaeilge agus na Gaeltachta lena linn, duine arbh fhearr leis beart a dhéanamh ná bheith ag caint faoi ··· In agallamh a rinne sé le Liam Ó Muirthile agus a foilsíodh in Comhar i mí Iúil 1988, thagair sé do dhúchas Conamarach a mhuintire: ‘Feilméara beag ab ea m’athair ··· Foilsíodh scéalta leis in Comhar agus Macalla ··· Ó thaobh na reachtaíochta níl aon amhras ach gurbh é Acht na dTeangacha Oifigiúla an áit is mó ar fhág Peadar lorg a láimhe.’ (Comhar, Eanáir 2017)
B’in an tréimhse oibre ab fhaide a bhí aige agus é ag stocaireacht de shíor ar son stádas don teanga sula raibh an feachtas sin ‘faiseanta, álainn ná meánaicmeach, sna blianta roimh Acht na dTeangacha Oifigiúla’ (Nic Pháidín, 2017).
Bhí sé páirteach i gCoimisiún na Gaeltachta 2000–2002 freisin agus i mbun taighde le haghaidh céim dochtúireachta i dteoiric agus in iompar eagraíochtaí, céim a bhronn Coláiste Bainistíochta Henley agus Ollscoil Brunel air sa mbliain 2003.
Ceapadh Peadar ina Léachtóir Sinsearach in Fiontar, Ollscoil Chathair Bhaile Átha Cliath, in 2003
In Comhar Samhain 1947, foilsíodh alt gairid ina thaobh agus deirtear ann:
Níl ach bliain ó tháinig Riobard ó dheas ach laistigh den bhliain sin atá aithne fhorleathan curtha air, ní hamháin i measc Ghaeilgeoirí Chorcaí ach i measc Ghaeilgeoirí na tíre trí chéile – go háirithe ar an ábhar gurb é a scríobhann an “Colún ó Chorcaigh” ar Inniu ··· Mar sa cholún sin taispeánann sé go bhfuil sé ar na hiriseoirí is mó gealladh atá ag scríobh sa Ghaeilge i láthair na huaire.
Ach bhí sé chomh gnóthach sin i rith a shaoil le heagarthóireacht Comhar agus le gnóthaí Gael Linn gur beag den scríbhneoireacht a rinne sé ··· In Comhar féin, mar shampla, ní raibh ach ocht n-aiste i gcló aige idir 1949 agus 1986 ··· Ghnóthaigh sé céim BA in 1948.
Nuair a d’aistrigh a mhuintir go Baile Átha Cliath bhí baint mhór aige le Comhar ó thaobh scaipeadh agus díolacháin de agus chaith cuid mhaith de na 1950idí ina eagarthóir ar an míosachán sin
Rugadh beirt chlainne dóibh, Úna, a cailleadh go hóg, agus Dónall.
Tar éis do Mhairéad dul le saoririseoireacht, is iomaí alt agus léirmheas léi a foilsíodh ar na hirisí Feasta agus Comhar, agus ar feadh blianta bhíodh colún míosúil do dhaoine óga aici ar An tUltach ···
Tugadh Mairéad ar bhord stiúrtha na hirise Comhar in 1987 agus faoi 1990 bhí sí ina bainisteoir oifige ar an iris ··· In alt ‘Iriseoir meabhrach, cara dílis: i gcuimhne ar Mhairéad Ní Chinnéide’ (Comhar, Meitheamh 2015) deir Liam Mac Amhlaigh go raibh sí géarchúiseach ach bog, tuisceanach ach lán le splanc agus go raibh uaisleacht ag baint lena saol agus lena saothar ··· Dar le hÓ Muirí: ‘Rinne sí cion mná agus í ag obair le Comhar le leabhair d’fhoghlaimeoirí fásta a chur i gcló agus is iomaí leabhar atá ann inniu nach mbeadh ann murach a cuid oibre
Chaith sé tamall ina uachtarán ar an gComhchaidreamh agus bhí baint aige le mórghníomhartha na heagraíochta sin: bunú Comhar i 1942 agus bunú Ghael Linn ar ball ··· Chaith sé deich mbliana ina bhall de choiste Comhar ··· Bhí sé ina uachtarán tamall ar na Teaghlaigh Ghaelacha.
Foilsíodh ailt leis in Ar Aghaidh, Comhar, An Glór, Inniu, Feasta, An Sagart, Hibernia, Scéala Éireann ··· Mar ealaíontóir grafach dhearadh sé póstaeir agus cártaí Nollag; mhaisigh agus dhear sé clúdaigh leabhar agus irisí: Miss Crookshank agus Coirp eile, 1951 le Leon Ó Broin[q.v.], Cuimhní Cinn, 1951 le Liam Ó Briain [B3)], Scéal na Scannán, 1953 le Proinsias Ó Conluain, Comhar
Please go to http://www.ainm.ie/ for more information.
2010
Ag caint dó ar na 1920idí scríobh Micheál Mac Liammóir (Comhar, Feabhra 1943) nach raibh in Éirinn ar fad ach triúr Gaeilgeoirí a raibh taithí agus cleachtadh acu ar an amharclann: é féin, Gearóid Ó Lochlainn agus Pól Ó Fearghail ··· In aiste dar teideal ‘Nollaig aisteora sa Danmhairg’ in Comhar, Nollaig 1943, deir sé go raibh trí nó ceithre bliana caite aige le haisteoireacht sular fhág sé Éire ··· Dar le cuntas a scríobh sé in Comhar, Márta-Lúnasa 1945, go raibh sé ag múineadh Béarla in Aarhus ar dtús ach faoi thús 1914 go raibh sé ag obair in Acadamh na dTeangacha i gCobanhavan ··· Tá aiste aige ar an gComhar Drámaíochta in Comhar, Bealtaine 1951, mar fhreagra ar a raibh le rá ina thaobh ag Tomás Mac Anna
Dhealródh sé ar aiste ag Niall Ó Dónaill in Comhar, Iúil 1981 (“Ní chuirfinn a ainm féin as a riocht air, d’ainneoin gur shíolraigh sé ó Chlann Mhic Ghrianna”) gurb é ‘Mac Grianna’ a shloinne ó cheart ··· Scríobh sé litir chuig Comhar ar 6 Eanáir 1968 ag diúltú cead dóibh rud ar bith a athfhoilsiú agus á rá gur thrua gur scríobh sé focal riamh (i gcló in Comhar, Nollaig 1969) ··· Dúirt a chara Niall Ó Dónaill faoi san aiste sin in Comhar: “Thug sé féin a theanga chun cruinnis thar aon scríbhneoir eile as Gaeltacht Thír Chonaill ina lá, agus mhúin sé don chuid eile againn gné de Ghaeilge na hÉireann a mhúnlú as an chanúint a tháinig ó dhúchas linn”
Please go to http://www.ainm.ie/ for more information.
2010
Gheofar eolas ar an bhfile Gaeilge is Béarla seo in: The white page/An bhileog bhán: twentieth-century women poets (1999), in eagar ag Joan McBreen; ag Seán Ó Cearnaigh in Scríbhneoirí na Gaeilge 1945-1995 (1995); in alt le Risteárd Ó Glaisne in An tUltach, Deireadh Fómhair, 1991; agus in agallamh a rinne sí le le Siobhán Ní Fhoghlú in Comhar, Meán Fómhair 1991 ··· Thosaigh sí ag foilsiú dánta in An Glór, páipéar an Chonartha, agus foilsíodh dánta léi in Comhar 1943-44 faoin ainm Eithne Ní Chonaill ··· Ansin tháinig col ceathrair liom abhaile ó Mheiriceá—Íosánach ba ea é—agus thug sé ar dhearcadh eile iad’ (Comhar) ··· Ó 1975 go 1988 bhí sí fostaithe mar mhúinteoir teangacha i scoil den dara leibhéal agus bhí ag cleachtadh na saoririseoireachta.
Deir sí san agallamh sin in Comhar gur mheas a fear céile go raibh an Ghaeilge ag teacht idir é agus na páistí
Ní in irisí léannta amháin a bhíodh aistí aige ach i leithéidí Ireland of the Welcomes, The Kerryman, The Irish Digest, Our Catholic Life, An Múinteoir Náisiúnta, Sligo Champion, Biatas, Comhar ··· I measc na n-alt a scríobh sé tá: ‘Turas go Dresden’ (Comhar, Iúil 1946); ‘Cócaireacht gan cistin’ (Galvia 3, 1956); ‘Materials and methods in Irish traditional building’ (Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland 87, 1957); ‘The spade in Ireland’ (Béaloideas 31, 1963); ‘Ancient healers’ (Biatas, Meán Fómhair 1963); ‘Distribution patterns in Irish folk tradition’ (Béaloideas 33, 1965); ‘An corcán ceolmhar: sean-nós’ (Comhar, Iúil 1966); ‘The Irish Language in County Clare in the 19th century’ ( Journal of the North Munster Antiquarian Society 13, 1970); ‘An Ghaeilge i gContae an Chláir’ (Comhar, Meán Fómhair 1977), ‘Dónall Ó Conaill i mbéalaibh na ndaoine’ (Studia Hibernica, 1973)
Aistí a luann an t-údar sin go minic is ea: ‘Ó Cadhain, Ó Céileachair, Ó Flaithearta’ in Comhar, Bealtaine 1967 le Breandán Ó Buachalla; ‘Liam O’Flaherty—Translator (?)’ in Éire-Ireland, samhradh 1968 agus ‘Ó Flaitheartaigh agus Léirmheastóirí eile’ in Irish Times 22 Samhain 1984 le Tomás de Bhaldraithe[q.v.]; ‘A Writer who bolstered the Irish Revival’ in Irish Times 8 Meán Fómhair 1984 le hEoghan Ó hAnluain; ‘Liam Ó Flaithearta agus a Dhúchas’ in Willie the Plain Pint—agus an Pápa (1977) le Breandán Ó hEithir[q.v.] ··· Ba é David O’Callaghan [B4], máistir Scoil Fhearann an Choirce, a mhúscail a spéis sa teanga; dúirt Breandán Ó hEithir in Comhar, Lúnasa 1976: ‘Táim féin suite de anois nach mbláthódh an Ghaeilge in Inis Mór ar chor ar bith murach teacht an fhir cheanndána chrosta úd as iarthar Luimnigh, Dáithí Ó Ceallacháin.’ Mhúineadh sé léamh agus scríobh na Gaeilge gach Satharn ··· Bhí caidreamh aige le Pádraic Ó Conaire[B2] timpeall an ama seo (‘Ag casadh le Pádraic Ó Conaire’ in Comhar, Aibreán 1953) ··· Bhíodh ábhar aige in Comhar ó am go chéile: na dánta ‘Na blátha creige’ agus ‘Sgiatháin’, 1946; léirmheas ar An Braon Broghach Uí Chadhain (1949); na gearrscéalta ‘Teangabháil’ agus ‘An buille’, 1946 agus 1952
Tá cuntais air: sa réamhrá a chuir Tomás Ó Floinn[q.v.] le Drúcht an ghleanna; rogha dánta agus dánta nua (1986); i ndiaidh a bháis ag Gabriel Rosenstock in Comhar(Samhain 1988) ··· Tá agallamh a rinne Gabriel Rosenstock leis i gcló in Comhar (Nollaig 1983) ··· Tá léirmheas ar Drúcht an ghleanna ag Bríona Nic Dhiarmada in Comhar (Eanáir 1988).
Sa Doirín Álainn i bparóiste Bhaile Bhuirne, Co
Bhíodh ailt aige go minic in Comhar, Inniu, Agus, An Glór, Feasta ... ··· Pailitínigh ba ea cuid mhaith dá chomhscoláirí i Ráth Caola agus sin a spreag é chun an tsraith ‘Éire agus creideamh Sheáin Wesley’ a scríobh in Comhar i 1943-44 ··· B’eisean a scríobh an léirmheas (‘An Meánoideachas’) ar Tuarascáil an Choimisiúin um Athbheochan na Gaeilge in Comhar, Márta 1964
Tá cuntas uirthi in Irish Times 1/2 Eanáir 1986 maille le hómós ó Sheán Mac Réamoinn, agus tá cuntais ag a cairde (Art Ó Beoláin, Siobhán Nic Cionnaith [q.v.], Máirtín Ó Sioradáin, Tomás de Bhaldraithe [q.v.], Proinsias Mac Aonghusa, Piaras Ó Dúill, Seán Mac Réamoinn) in ‘Tuarascáil’ san Irish Times 8 Eanáir 1986 agus ag Riobard Mac Góráin in Comhar, Feabhra 1986 ··· D’aistrigh sí ón bpost sin go Scéala Éireann agus chaith tamall i mBéal Feirste ina heagarthóir tuaisceartach nuair a bhí feachtas an IRA faoi lánseol sna 1950idí.
Deir Mac Góráin: ‘I 1958 iarradh uirthi sraith alt ar an Tuaisceart a scríobh do Comhar ··· Tuairim an ama sin iarradh uirthi bheith ina heagarthóir ar Comhar agus ghlac sí leis an tairiscint
In 1910 d’aistrigh James go dtí an Charraig Mhór agus bhí gnó (‘Drapers and general merchants’) aige ann.
In aiste in Comhar, Aibreán 1966 (‘An Ghaeilge agus an t-oideachas’) tagraíonn Tarlach don scolaíocht a fuair sé: ‘Ach ba é ba mhó a chuir Gaeilge inár gceann sagart a bhí againn darbh ainm Short [an tAthair Conn Mhac an Ghirr a d’éag 1925], agus is air a tharraing mé mo scéal ··· B’fhéidir a rá gurbh ag moladh obair na Roinne ar son na Gaeilge atá sé san aiste thuasluaite in Comhar ··· D’fhoilsítí a aistí in An tUltach, Humanitas, Seanchas Ard Mhacha, Irish Historical Studies, Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland, Comhar, Irish Ecclesiastical Record ...
Is leis a bhaineann eagrán iomlán Comhar, Aibreán 1986: tá aistí ann ag Iarla Mac Aodha Bhuí, Pádraig Ó Snodaigh, Éamon Ó Ciosáin, Ciarán Ó Coigligh, Máirín Nic Eoin, Tadhg Ó Ceallaigh, Seosamh Ó Murchú, Seán Mac Stiofáin, Pádraig Ó Siadhail ··· D’fhág sé úrscéalta neamhfhoilsithe ina dhiaidh agus pléann Éamon Ó Ciosáin ‘Lá Breá Gréine Buí’ go háirithe san aiste aige in Comhar ··· Foilsíodh cinn Ghaeilge in Comhar agus luaitear na cnuasaigh Greater than he Barabbas, 1976 (dánta Gaeilge agus Béarla), agus Gealach Reatha, 1982; roghnaigh Gréagóir Ó Dúill dán dá chuid, ‘Fíor-uaigneas’, in Fearann Pinn: Filíocht 1900 go 1999, 2000 ··· Ceiliúradh ar shaothar na mBráithre Críostaí is ea Saighdiúir gan Chlaíomh, 1985.
Dúradh i réamhrá an eagráin úd de Comhar: ‘Bhí tréithe na mórphearsan ag baint le Diarmaid Ó Súilleabháin
In Stones of Aran: Labyrinth, 1995 deir Tim Robinson: ‘I never met him, but in his last years we corresponded, and in the remissions of his terminal leukaemia, we mentally revisited all these boreens, one of us in Dún Laoghaire and the other in Connemara, and he wrote out their names for me with voluminous and erudite elucidations.’ Tá cuntas air ag Éamon Ó Ciosáin in Comhar, Samhain 1993.
Tagraíonn Robinson dá shin-sheanathair, Pádraig Ó Tuathail, stiléir iomráiteach poitín ó Mhaigh Chuilinn, Co ··· San alt ‘Cloichín ar Charn’, Comhar, Bealtaine 1988 cuireann sé síos ar an aithne a bhí aige ar Mháirtín Ó Direáin[q.v.] ó bhí sé ina ghasúr in Árainn ··· Tá aistí, léirmheasanna agus dán leis in Comhar; b’fhéidir tábhacht cháipéiseach a bheith lena alt fileata ‘Oileáin Árann’, Bealtaine 1955
Ach chuir sé ceisteanna san alt in Comhar, Deireadh Fómhair 1997: ‘An ionann an Philip F ··· Bhí aistí, léirmheasanna agus gearrscéal i gcló aige in Feasta, 1969-81 agus léirmheas agus aistí in Comhar, 1973-97 ··· Foilsíodh an scéal in Comhar, Deireadh Fómhair, 1997
Gaeilge (agus Sean-Ghaeilge) agus Fraincis na hábhair aige agus chabhraigh céim mháistir leis post treasrúnaí a fháil sa Roinn Gnóthaí Eachtracha.
Cathair an-shuimiúil ba ea Baile Átha Cliath le linn Chogadh 1939-45; comhluadar scríbhneoirí ann, an tOireachtas nuabhunaithe, Comhar, Inniu, Glúin na Bua agus Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge tagtha ar an saol; an Comhchaidreamh fuinniúil ··· Chaith sé tréimhse stairiúil ina eagarthóir ag Comhar ··· (Bhí an t-alt seo le Diarmuid Breathnach i gcló in Foinse 21 Eanáir 2007)
Cuntais iarbháis eile: Irish Times 18 Eanáir (‘Journalist Seán Mac Réamoinn dies in Dublin hospital aged 85 years’); Irish Times 20 Eanáir (‘Broadcaster inspired generations with love of Irish culture’); Nuala Ó’ Faoláin, Sunday Tribune 21 Eanáir (‘I never saw anyone turn away at the door for fear of being bored by Seán Mac Réamoinn’); Irish Times (Beocheist: ‘Imeacht an Iarla’ le Eilís Ní Anluain) 23 Eanáir; Sunday Independent 28 Eanáir (‘In memory of Seán Mac Réamoinn’ le Eoghan Harris); The Guardian 15 Feabhra (‘Seán Mac Réamoinn: Progressive Irish broadcaster dedicated to preserving Gaelic’); Comhar, Feabhra 2007 (‘Seán Mac Réamoinn 1921-2007’ le Liam Mac Con Iomaire
Whitaker agus Ruairí Uí Uiginn i gcló in Comhar, Meitheamh 2005 ··· Deir Ó hUiginn faoin gComhchaidreamh gurb ‘as nó tríd nó lena chabhair a tháinig ann do Comhar, do Ghael Linn, don Chlóchomhar, do Chumann Merriman, agus dá lán eile a chuaigh agus a théann fós chun leasa na teanga is na saoithiúlachta Gaelaí’ ··· Dá thoradh sin a tháinig Comhar ar an saol an bhliain dár gcionn agus bhí Máirtín ina bhall den chéad choiste.
Bhí sé ag múineadh Gaeilge i rang na ndéagóirí sa samhradh in Ardscoil Mhichíl Bhreathnaigh ó 1933 agus is ann a chuir sé aithne ar Thomás de Bhaldraithe [B8]
Foilsíodh in Comhar, Feabhra 1981 agallamh a rinneadh léi ar fiú é a léamh chun teacht ar léirthuiscint ar fhoilsitheoireacht Ghaeilge 1945-80 agus ar a mhéid a d’éirigh le comhlacht beag a dhéanamh de thoradh misnigh, grá tíre, éirime agus spiorad na fiontraíochta.
I dteach a seanathar Hubert Breathnach (1849-1905) i gCill Fhínín, Co ··· Chuaigh sí i mbun teach a rith, cócaireacht a fhoghlaim agus tógáil a beirt chlainne ach níor lagaigh a hardspéis in Comhar agus sa nualitríocht ··· D’éiligh sí cearta don teanga, saoirse agus cead cainte do na scríbhneoirí, agus níl iontu sin ach dhá ghné de rud ar mór ag Bríghid é, saoirse na muintire’ (Irish Times).
Is fiú freisin eagarfhocal Comhar, Feabhra 1981 (‘Sáirséal agus Dill 1945-1981’) a léamh
Bhí borradh nua ag teacht faoi ghluaiseacht na teanga faoin am ar aistríodh é go Baile Átha Cliath: an tOireachtas athbhunaithe i 1939, Craobh na hAiséirí den Chonradh, bunú Ghlúin na Bua agus Inniu, bunú Comhar... ··· Cuirtear béim san agallamh sin in Inniu ar a chuid oibre ar son an Chomhchaidrimh: ‘Ghlac Liam páirt ghníomhach in obair an Chomhchaidrimh, go háirithe i dtosach, mar stiúrthóir, eagarthóir agus iriseoir ar iris an Chomhchaidrimh, Comhar, tar éis dó teacht ar an obair sin ar chuireadh ó Sheán Ó hÉigeartaigh[B5].’ Tá aistí, léirmheasanna, gearrscéalta agus dán i gcló aige san iris sna blianta luatha sin agus níl aon amhras ach go raibh baint aige leis an eagarthóireacht ··· Bhí sé thar a bheith sásta, agus ar ndóigh b’in mar a tosaíodh ar Dúil.’ Maidir lena bhreithiúnas léirmheastóireachta, luaitear go háirithe an léirmheas a rinne sé ar Páipéir bhána agus páipéir bhreaca le Máirtín Ó Cadhain[B4] in Comhar, Eanáir 1970.
Dúirt sé leis an nGlaisneach gur mhian leis leabhar a scríobh ar ghnéithe den taisteal agus den sléibhteoireacht
Molann sé a shaothar agus a chumas mar mhúinteoir agus déanann cosaint ar a chlú in Feasta, Márta 1958, Feabhra 1965, in Studia Hibernica 5, 1965, in Scríobh a 4, 1979, in Repossessions: selected essays on the Irish literary heritage (1995) agus le haiste in Comhar, Feabhra 1965 arb iad na chéad abairtí ann: ‘Deisceabal mé do Dhónall Ó Corcora ··· Thar aon ní eile b’é Nuabhéarsaíocht a thug Seán Ó Ríordáin ar an saol mar fhile áitithe, dhá bhliain sarar foilsíodh an chéad chnuasach, Eireaball spideoige (1952) ...’ Chomh luath le 1943 agus 1947 bhí dánta i gcló aige in Comhar ach níor foilsíodh a chéad chnuasach go dtí 1962, Faoileán na beatha, leabhar a roghnaigh an Club Leabhar ··· Rud eile a gcuimhnítear air an léirmheas a rinne sé ar shaothar Mháirtín Uí Chadhain [B4] in Comhar, Deireadh Fómhair 1980 (ar leagan é d’alt dar teideal ‘A Writer’s Testament’ in Ériu, 1972)
Please go to http://www.ainm.ie/ for more information.
2010
Tá eolas ar a bheatha ag Máirtín Ó Murchú in Scéala Scoil an Léinn Cheiltigh, Uimhir 5, Márta 1992; ag Kim McCone in Léachtaí Cholm Cille XXVII, 1997; in Dáithí Ó hUaithne: cuimhní cairde (1994) in eagar ag Tomás de Bhaldraithe[q.v.] agus Proinsias Mac Aonghusa[q.v.]; ag Breandán Ó Buachalla [q.v.] in Scríobh 5, 1981; ag Proinsias Mac Cana[q.v.] in Ériu xxxiv, 1983; in DIB ag Diarmaid Ferriter; ag Seán Mac Réamoinn[q.v.] in Comhar, Iúil 1981, alt a bhaineann go háirithe leis an bpáirt a bhí aige i bhforbairt na hirise sin.
Ba é an duine ba shuntasaí é den ghlúin nua d’ardscoláirí Gaeilge a bhí ag tacú go hiomlán le gluaiseacht athbheochan na teanga ··· Scríobh siad i bpáirtíocht le chéile an dráma, An dealbh, a léirigh an Comhar Drámaíochta (Comhar, Meitheamh 1942) ··· I ndiaidh tamaill ghairid ag obair ar fhoclóir na Sean-Ghaeilge san Acadamh Ríoga fuair sé post mar Leabharlannaí Cúnta sa Leabharlann Náisiúnta agus d’fhan sa phost sin go dtí 1948.
Bhí sé ar dhuine de bhunaitheoirí Comhar i 1942, é ina bhall den choiste eagarthóireachta, agus scríobhadh sé ann colún cúrsaí reatha faoin ainm pinn ‘Aithirne.’ Cuimhnítear go háirithe ar ráiteas láidir ann nuair ab éigean do Nollaig de Brún éirí as a phost mar Aire Sláinte i mí Aibreáin 1951
Please go to http://www.ainm.ie/ for more information.
2010
Bhí an méid seo le rá ag Seán Mac Réamoinn faoi in Comhar, Iúil 1960: ‘Tá Séamus Ó Néill ar na scríbhneoirí is raidhsiúla in Éirinn ··· Bhí sé ina bhall de choiste eagarthóireachta Comhar agus luann Tomás Ó Floinn é i measc na ndaoine ba mhó a shaothraigh don iris (Comhar, Iúil 1981)
De réir ‘Seán Ó Ríordáin: clár saothair’ in Comhar, eagrán speisialta in ómós don fhile, Bealtaine 1977, ba é ‘An dall san studio’ an chéad dán i gcló aige (in Comhar, Márta 1944) ··· Sa chlár saothair úd in Comhar tá liostaithe freisin na taifid fuaime agus scannáin atá á gcoinneáil ag RTÉ agus Raidió na Gaeltachta, agus na haistí go léir, breis is 400 díobh, in The Irish Times anuas go dtí 18 Nollaig 1975
Cuireann ‘Seán de Búrca’ (ainm cleite) síos air in Comhar, Nollaig 1951: ‘Bhíodh Seán Ó Conghaile le cloisteáil ag na haeríochtanna agus na coirmeacha ceoil go léir agus bhí gean agus gnaoi ag óg agus aosta air ··· As an smaoineamh sin a d’eascraigh mo chéad dhán’ (‘Obair idir lámha’ in Comhar, Aibreán 1963) ··· Is léir ar an alt sin in Comhar, Aibreán 1963, gur scéalta a theastaigh uaidh a scríobh ar dtús
In Comhar, Samhain 2011, tá Seán faoi chaibidil ag Mairéad Ní Chinnéide, Jimmy Crowley, Billy Ó hAnluain, Iarla Ó Lionáird, Liam Ó Maonlaí agus Barra Ó Séaghdha.
In Áth Dara, Co ··· Is de réir a chéile a tharla an t-athrú meoin: bhí sé ar dhuine de na moltóirí i gcomórtais ceoil an Oireachtais i 1955; scríobhadh sé corralt faoi ainm cleite in Comhar d’fhonn pinginí a shaothrú; chuaigh na hOícheanta Seanchais i Halla Damer i gcion air; thar aon ní eile, chuir cuairt ar Dhún Chaoin i 1959, ar chuireadh an Athar Tadhg Ó Murchú [B1], duine dá mhúinteoirí i bhFearann Phiarais, draíocht air ··· Agus bhí sé ildánach: bhunaigh sé an comhlacht Draíon Films chun scannáin ghairide a sholáthar don sraithchlár teilifíse Aililiú; scríobh sé dráma Gaeilge A Spailpín a Rún a léiríodh i Halla Damer le linn Fhéile Amharclainne Bhaile Átha Cliath 1960; bhí gearrscéal agus dánta i gcló aige in Comhar ; craoltóir den scoth é agus cuimhnítear go háirithe ar an tsraith raidió Our Musical Heritage a d’fhoilsigh Fundúireacht an Riadaigh
Bhí an chuid is mó de na dánta sin i gcló ar dtús in Comhar idir 1947 agus 1952 ··· Ní foláir nó tá nithe fánacha gan bailiú go fóill, mar shampla, an t-amhrán Gaeilge a bhí aige in The Irish Times, 30 Meitheamh 1956 nuair a tugadh ceadúnas óil do Mhuiris [Kruger] Caomhánach[B1] agus an dráma aonmhíre Lá breá san Reilig agus na haistí úd in Comhar ··· Ag an am sin is beag a bhí foilsithe aige seachas an píosa in The Bell, na dánta in Comhar, dráma aonmhíre a stáitsíodh in Amharclann na Ríona (Winston Green ) i 1947, gearrscéal agus sliocht eile i dtaobh a thamaill sa Bhorstal in Points, iris avant-garde, agus gearrscéalta in Envoy.
Faoi 1951 bhí sé ag craoladh anois agus arís ar Radio Éireann
In Comhar, Márta 1943, déanann Mac Liammóir tagairt dó in ‘Eachtra aisteora’ ··· In Comhar, Eanáir 1946 dúradh gurbh é a léirigh an chéad gheamaireacht riamh i nGaeilge, Súgradh na mBláth le Micheál ‘Eoghan’ Ó Súilleabháin [q.v.], i dTaibhdhearc na Gaillimhe i 1937 ··· Dúradh in Comhar, Bealtaine 1942: ‘Tuigtear dúinn go mbeidh drámaí Gaeilge le feiceáil go minic in Amharclann na Mainistreach feasta, má chuirtear i ngníomh scéim nua atá á beartú chun prímh-léirithe an Chomhar Drámaíochta d’fheabhsú
Nuair a comóradh leathchéad bliain Aisteoirí Bulfin ar eagrán Mhárta 2017 de Comhar, grianghraf d’Aodh a bhí ar an gclúdach, agus in alt ag Mícheál Ó Gruagáin, duine de bhunaitheoirí an chompántais, tugadh aitheantas ar leith d’Aodh:
Ní bheadh Aisteoirí Bulfin in ann drámaíocht den chéad scoth agus saibhreas clár drámaíochta a bhaint amach murach go raibh an t-ádh dearg linn go raibh beirt de na drámadóirí Gaeilge is cumasaí sásta a saothar a roinnt go fial linn – Pádraig Ó Giollagáin ar feadh 30 bliain ó 1973 agus Aodh Ó Domhnaill go dtí an lá atá inniu ann ··· Tá gach duine sásta mar sin.
In alt ar Comhar, Bealtaine 2018, luaigh Fidelma Ní Ghallchobhair an éagsúlacht a bhain le saothar Aodha:
.. ··· Bhí cuntas iarbháis ar Tuairisc.ie, ‘An Scríbhneoir ildánach: Aodh Ó Domhnaill ar shlí na fírinne’, 25 Eanáir 2018, agus foilsíodh ‘Aodh Ó Domhnaill agus a Oidhreacht Drámaíochta’, aiste chuimsitheach le Fidelma Ní Ghallchobhair, ar Comhar, Bealtaine 2018.
Ailt
Ní Ghallchobhair, F
Tá sé luaite ‘gur briseadh ó phost múinteora i dTiobraid Árann é sna 1950idí de bharr a chuid gníomhaíochtaí sa ghluaiseacht Phoblachtánach’ (Comhar, Iúil 2013) ··· Luaitear a ainm i measc na bPoblachtach a thaobhaigh le Ruairí Ó Brádaigh agus a scar le Sinn Féin ag Ardfheis 1986 nuair a ghlac tromlach an pháirtí leis an mholadh go suífeadh baill thofa Shinn Féin i nDáil Éireann (Comhar, Iúil 2013) ··· Cuireadh teoiric chun tosaigh ina dhiaidh sin gur cailleadh an t-ábhar seo mar éiric leis an Lubhlaíoch as spiaireacht a dhéanamh ar chomharsa béal dorais s’aige i gCluain Dolcáin, comharsa a bhí ina bhall sinsearach den IRA (Comhar, Iúil 2013).
Dhá bhliain roimh a bhás, d’fhoilsigh Domhnall Ó Lubhlaí leabhar mór toirtiúil 1,277 leathanach dar teideal Éire mar ba mhian le… (2011)
Agus ní nach ionadh, cailíní ón nGalltacht ná bíodh an tarna focal Gaelainne acu ag teacht ann dóibh, ní bhídís i bhfad ag teacht isteach uirthi agus í mórthimpeall orthu (Comhar, Aibreán 1960).
Ba ar Choláiste Íde a aithníodh an bua ealaíne a bhí aici nuair a bhain sí an bonn óir don ealaín i scrúdú na Meánteistiméireachta ··· Thug sí léargas ar an tuiscint a bhí aici ar an oidhreacht Dhuibhneach sin in alt dar teideal ‘Baintear leas as fómhar na fairrge thart ar Corca Dhuibhne’ (Comhar, Aibreán 1954):
Daoine iad go bhfuil meas riamh acu ar léann ··· Bronnadh duaiseanna uirthi do ghearrscéalta in Comhar, An tUltach, agus Duais Sheachtain na Scríbhneoirí i Lios Tuathail.
Le cois a bheith ina drámadóir aitheanta, ba liosta le háireamh iad na leabhair phróis a scríobh sí, idir shaothar do dhaoine fásta agus shaothar do pháistí
Tá agallamh ag Siobhán Ní Fhoghlú leis in Comhar, Bealtaine 1992, agus ag Aoife Ní Chonchúir leis ar Beo!, Aibreán 2003 ··· Tá cuntais iarbháis ar Tuairisc.ie, 15 Iúil 2016, The Irish Times, 13 Lúnasa 2016, eagarfhocal ar Comhar, Iúil 2016, ‘An Moinsíneoir Pádraig Ó Fiannachta ar shlí na fírinne’ le Pádraig Ó Héalaí ar Feasta, Meán Fómhair 2016, ‘Beannacht Dé ar a anam dílis,’ ag Bríd Ní Mhóráin, file, ar shuíomh an Dísirt, agus ‘Faghairt na Cruaiche, cuntas ar shaol agus ar shaothar Phádraig Uí Fhiannachta,’ ag Kevin Hickey ar Comhar, Meitheamh 2017
Mheall an ghrian agus an t-allagar le seandaoine ar ais é bliain i ndiaidh bliana, díreach mar a rinne roimhe sin i gCorca Dhuibhne agus ar an bhFód Dubh.
Maidir le saothar scríofa Mhuiris, óna luathscríbhinní in Comhar in 1964 ar Dhónal Ó Corcora agus ar fhilí agus léirmheastóirí go dtí a leabhar deireanach ar Sheoirse Mac Tomáis in 2009, is léir go raibh tarraingt ag ábhair faoi leith air: oileáin (an Blascaod agus Árainn go háirithe); litríocht, pobal agus seanchas; scríbhneoirí agus ealaíontóirí; cúrsaí reatha; cúrsaí craoltóireachta ··· Tá aistí, léirmheasanna, agallaimh agus ailt leis le fáil chomh maith in Comhar, Journal of the Kerry Archaeological and Historical Society agus Bliainiris, chomh maith le leabhair agus foilseacháin eile
Is in 1954 a bhí na chéad dánta i gcló aige in Comhar ··· Ó na 1950idí amach d’fhoilsítí mórchuid aistí agus dánta leis in Comhar agus bhíodh corrdhán aige freisin in Feasta
Ó 2009 is ag dul i líonmhaire in aghaidh na bliana a bhí an méid alt agus léirmheasanna uaidh ar Comhar agus Feasta go háirithe, ar réimse leathan ábhar: nualitríocht na Gaeilge, léann na hÉireann, an t-iarchóilíneachas, an scannánaíocht, an fhealsúnacht, agus na físealaíona ··· Seo mar a rinneadh cur síos ar Mhuiris ar Comhar, Lúnasa 2014: ‘Bhí féith na bhfocal agus bua ealaíonta go smior i Muiris Ó Meara, a bhí ar na scríbhneoirí próis ab fhearr dá linn, criticeoir géarshúileach agus scéalaí corraitheach a raibh mórshaothair agus gradaim i ndán dó sular cailleadh é.’ Agus mar seo ar Feasta, Meán Fómhair 2014: ‘Fear a raibh éirim agus intleacht thar an ngnách ann.’ Foilsíodh Solas ar na dumhchannaí: aistí i gcuimhne ar Mhuiris Ó Meara, in eagar ag Ailbhe Ní Ghearbhuigh agus Siún Ní Dhuinn in 2016.
Bhásaigh Muiris, tar éis tinnis gearr, i mBaile Átha Cliath ar 28 Meitheamh 2014.
Ailt
Anaithid [eagarfhocal] (2014) Comhar Lúnasa, 4.
Mac Fhearghusa, P
Bhí ailt i gcló aige go minic sna nuachtáin agus in irisí mar Éire-Ireland, An tUltach, Feasta (tuairim is 150 píosa), Comhar (ocht n-aiste agus tríocha idir 1965 agus 1985) ··· Cuireann Gearóid Ó Tuathaigh cloch ina charn in Comhar, Deireadh Fómhair 2008.
Bhí spéis mhór aige in imeachtaí Chonradh na Gaeilge ó na 1960idí ar aghaidh agus is le barr measa air a toghadh é ina uachtarán ar an eagraíocht ag a hArdfheis in Inis, Co
Is minic a bhí cartúin pholaitiúla aige faoin ainm ‘doll’ in Comhar, in Hibernia agus in The Irish Independent ··· Bhí cúpla aiste aige in Comhar: ‘Cartúnaithe an lae inniu’ (Meitheamh 1965) agus ‘Dialann éisteora’ (Eanáir 1987)
Bheifeá in amhras nach scoláire Gaeilge a bhí ann, mura mbeadh d’fhianaise agat ach liosta a shaothair in irisí mar Éigse, Ériu, Celtica, Études Celtiques, Studia Celtica, Galvia, Seanchas Ardmhacha, Analecta Hibernica, Irish Jurist, Analecta Bollandiana, Studia Hibernica, Comhar..., agus a bhfuil in eagar aige den dán díreach nó i gcló aige i dtaobh na seandlíthe ··· Bhíodh idir aistí agus léirmheasanna i gcló aige in Comhar.
Ó 1970 amach bhí idir aistí, gearrscéalta, dánta agus léirmheasanna i gcló aige in Comhar agus in Feasta ··· Scríobh an Dr Máirín Nic Eoin faoi in Comhar, Meán Fómhair 1983:
Ba chóir d’aon duine atá ag plé le gné ar bith den tsaoithiúlacht Ghaelach é a cheannach agus a léamh go cúramach mar is léiriú iontach é ar an léargas is féidir leis an mbéaloideas a chaitheamh ar réimsí spéise agus taighde a bhí taobh le foinsí bearnacha liteartha go nuige seo.
Leabhair scolártha eile dá chuid is ea: Duanaire Osraíoch: cnuasach d’fhiliocht na ndaoine ó Cho
San ollscoil ghlacadh sé páirt in eadardhíospóireachtaí an Chomhchaidrimh agus tuairiscíodh in Comhar, Nollaig 1946 go raibh sé ina bhainisteoir ag an iris i gCúige Uladh ··· Bhronn Coláiste na Tríonóide, Ollscoil Uladh agus Ollscoil na Breataine Bige dochtúireachtaí oinigh air.
Idir 1951 agus 1971 bhí cuid mhaith aistí agus léirmheasanna i gcló aige in Comhar
Foilsíodh i móreagrán ficsin Comhar 1995 an gearrscéal ‘Bulaí’ a raibh an chéad duais gnóite aige ag féile ‘Tiobraid Árann ag Labhairt’ (1993) ··· Bhí leathdhosaen léirmheasanna aige ar chuid de leabhair thábhachtacha na linne sin in Comhar idir 1986 agus 1990
In Comhar, Meán Fómhair 1944 tuairiscíodh go raibh sé i measc an cheathrair ar iarr an Comhchaidhreamh orthu dul san iomaíocht i dtoghcháin Sheanad Ollscoil na hÉireann ··· Tá an chaint a thug sé os cionn uaigh Uí Ríordáin in Comhar, Bealtaine 1977
D’éag sé ar 11 Bealtaine 1957 agus tá sé féin agus a bhean curtha i Reilig Ghobnatan, Baile Bhuirne.
Mac le Donncha ba ea Seán Ó Buachalla, státseirbhíseach, an chéad eagarthóir a bhí ag Comhar ··· Mac eile an Dónall Ó Buachalla, luachálaí, a dhear an clúdach a bhí ag Comhar sna blianta tosaigh
In Comhar, Eanáir 1946, deirtear gurbh é a scríobh an chéad phantaimím Gaeilge, Súgradh na mBláth, a léiríodh sa Taibhdhearc um Nollaig 1937 ··· Tá dán in Comhar, Feabhra 1944, le L.S
Ach dúirt George Thomson (19 Lúnasa 1903 - 3 Feabhra 1987) san aiste ‘Fiche bliain ag fás’ in Comhar, Samhain 1958: ‘Tá cur síos ins an leabhar ar na blianta san [sa Daingean], ach más ea is beag atá sa méid sin ach cumadóireacht, óir bhíodar imithe as a chuimhne ar fad nach mór’ ··· ‘Dhá cháilíocht a bhí aige i dteannta na samhlaíochta—géarshúil agus mórchroí’ (Comhar, Samhain 1958)
Gach seans go raibh Gaeilge foghlamtha aige ar scoil ach riamh níor stop sé ach ag cur lena eolas uirthi, agus go deimhin ar theangacha eile, ar luibheolaíocht, ceol, stair, litríocht, garraíodóireacht, fealsúnacht, eolaíocht (bhí aiste aige ar Teilhard Chardin in Comhar, Feabhra 1966), sibhialtacht na Gréige, an chosmhuintir i ngach áit, an tsléibhteoireacht, na réalta féin ··· Scríobhadh sé aistí in Feasta, Comhar, Capuchin Annual, Irish Travel agus sna nuachtáin
Ceapadh é ina Stiúrthóir ar Comhar nuair a bunaíodh é i 1942 ··· Whitaker síos in Comhar, Meitheamh 1967 ar a chuid oibre sa státseirbhís.
‘Chaith Seán a shaol oifigiúil go léir sa Roinn Airgeadais seachas tréimhsí sa Roinn Soláthairtí, sa Roinn Tionscail agus Tráchtála agus mar ionadaí na Roinne Airgeadais ar chúrsaí pinsean sa Roinn Cosanta
The indeterminacy of the arrangements for the transference of rule within the Gaelic system facilitated the kind of free enterprise politics that characterised the Italian Renaissance.’ In aiste in Comhar, Lúnasa 1957 (‘Maghnus Ó Domhnaill’) deir Gearóid Mac Níocaill: ‘Cinnte, tig linn glacadh leis nach beag an tionchar a bhí ag an snaidhm chleasaíochta is foréigin a bhí comónta sa tír uilig le linn a óige, is roimpi is ina diaidh: is luath a d’fhoghlaimeodh sé an coup d’état – nach amhlaidh a fuair a sheanathair féin tiarnas Thír Chonaill?’
Ba chuid den pholaitíocht sin sa troid in aghaidh a athar, b’fhéidir, gur phós sé Siubhán, iníon le Con Bacach Ó Néill, taoiseach ··· Ní fhéadfá é a léamh gan do chumas scríbhneoireachta sa teanga a shaibhriú.’ Sa chur síos is faide dá ndearnadh ar stíl Uí Dhomhnaill níl lua ag Caoimhin Ó Góilidhe (‘Stílithe Gaeilge Uimh.2: Mághnus Ó Domhnaill’ in Comhar, Meán Fómhair 1948) ar chaint na ndaoine ar chor ar bith ach ar an bprós ‘is breátha dár cumadh riamh sa Ghaeilg’
Ach ar feadh tamaill mhaith is i ngeall ar a eolas ar Ghaeilge Chois Fharraige agus ar stair shóisialta Bhaile Átha Cliath is mó a bhí aithne air ag pobal na Gaeilge; tá fáil ar aistí staire leis in Comhar agus Feasta ··· Tráchtann Éanna Mac Cába ar an nGaeilge agus ar an gceol ina shaol in aistí in Comhar, Aibreán 1986 agus in Studia Hibernica 27.
B’fhéidir a rá gur ag baint fód a bhí sé i rith an ama sin go léir
Dúirt sé (Comhar, Márta 1979) nuair a fiafraíodh cá bhfuair sé an ceol: ‘Ó, féadfaidh mé a rá, ó m’athair ··· In Comhar, Márta 1979 dúirt sé: ‘Nuair a bhíodh an ceacht ceoil agus an ceacht Gaeilge agus gach uile shórt críochnaithe, shuíodh Colm isteach ag an bpianó a bhí sa bhaile agus bhíodh na seanamhráin ar bun aige agus sin mar a músclaíodh mo spéis sna seanamhráin’.
Deir Breathnach gur mhol Ó Lochlainn do Shéamus Ó Duilearga[q.v.] go bhfostódh an Coimisiún Béaloideasa Séamus chun leanúint d’obair bhailiú an cheoil a raibh tús curtha léi ag Liam de Noraidh[B3] ach gurbh i gConamara agus in Árainn a dhéanfadh sé é
D’fhoilsigh Comhar mórchuid aistí faoi agus chuir móreagráin speisialta amach i Samhain 1970 agus i Nollaig 1980 ··· Thosaigh sé ag scríobh in Comhar agus is ar an gcuma sin a chuir sé aithne ar Sheán Ó hÉigeartaigh
Deir Ó Buachalla nach raibh i láthair ag a shochraid go reilig Chnoc Bríde ach a ghaolta agus cúpla duine eile.
In Comhar, Eanáir 1990, tá cur síos ag Annraoi de Paor ar a shaothar teicneolaíochta, agus ar a fhoclóir Béarla-Gaeilge in Comhar, Aibreán 1991
Bhí sé ar feadh deich mbliana ar choiste eagarthóireachta Comhar ··· Bhí sé ina bhall de Institiúid Teangeolaíochta na hÉireann.
D’fhoilsítí a dhánta in Comhar ó 1955 ar aghaidh agus tá ceithre cinn díobh in Feasta
In Iúil 1954 chuir Riobard Mac Góráin ó thuaidh é chun cuntas a scríobh ar imeachtaí an 12 Iúil (i gcló in Comhar, Lúnasa 1954 faoin teideal ‘Tóstal na nOráisteach’) ··· Idir 1954 agus 1991 bhí timpeall 30 píosa i gcló aige in Comhar, idir ailt agus léirmheasanna
Tá eolas ina thaobh sa cholún ‘Comhaimsearaigh’ in Inniu 29 Lúnasa 1957 agus i gcuntais iarbháis: ag Pádraig Ó Snodaigh in Comhar, Bealtaine 1996 agus in History Ireland, samhradh 1996; ag Gearóid Ó Tuathaigh in Connacht Tribune 8 Márta 1996; agus ag Nollaig Ó Gadhra in Feasta, Aibreán 1996 ··· Tugadh ar iasacht é don choiste taighde sa Roinn Gnóthaí Eachtracha chun cabhrú leo sa bhfeachtas in aghaidh na críchdheighilte ar cuireadh tús leis i 1949 agus ba é a scríobh cuid dá bhfoilseacháin faoin ainm ‘Lionel Thomas’ (Ó Snodaigh in Comhar)
Chiarraí, Gael agus gaiscíoch go smior.’
Chuir Mícheál Ó Sé agallamh air (‘An Scríbhneoir agus an Béaloideas’) in Comhar, Feabhra 1976 ··· Chuir Liam Ó Muirthile agallamh air in Comhar, Nollaig 1989
Kelly in Innti 12, 1989 (‘Suaimhneas ort—Conleth Ellis 1937-1988’); ag Seán Ó Cearnaigh in Scríbhneoirí na Gaeilge 1945-1995, 1995; ag Cathal Ó hÁinle in Comhar, Meitheamh 1988 ··· In Comhar, Aibreán 1987 (‘Filíocht Ghaeilge Chonleth Ellis’) pléann Cathal Ó hÁinle a dhéantús
Please go to http://www.ainm.ie/ for more information.
2010
Nuair a d’éag sé scríobhadh in Comhar, Aibreán 1991: ‘Tá gné thábhachtach de stair na hÉireann, na Gaeltachta agus na Gaeilge ar lár ó bhásaigh Criostóir Mac Aonghusa ··· Bhí léirmheasanna agus aistí aige in Comhar, léirmheasanna ar An Braon Broghach agus An tSraith ar Lár le Máirtín Ó Cadhain ina measc
Please go to http://www.ainm.ie/ for more information.
2010
Is é a scríobh Séamus Ó Céileachair [q.v.] faoi in Comhar, Bealtaine 1984: ‘Tá sé ar an mbeagán filí is fearr ar fad i nuafhilíocht na Gaeilge ··· In Comhar, Feabhra agus Márta 1966 (‘Athrá Binn an Bhróin: Filíocht Sheáin Mhic Fheorais’) pléann ‘Fionnbarra Ó Ceallaigh’ (Eoghan Ó hAnluain) a dhánta
An tuairisc sin, agus í a mhéadú faoi sheacht, ní bheadh inti ach tús tráchta chun leac an laoich seo a líonadh.’ Tá cuntas iarbháis air ag a chara Aodh Ó Canainn in Comhar, Aibreán 1996 agus in Donegal Annual, 1994 tá cuntas ag an údar céanna agus béim á cur aige ann ar ar bhailigh Ó Cuinn d’ábhar in áiteanna i nDún na nGall inar shíothlaigh an Ghaeilge ó shin ··· Ba iad na saothair dheiridh uaidh Orthaí le haghaidh Domhnaí, Príomhlaethanta Naofa agus Séasúr, 1994; Inspioráid na hEagna, 1995.
Bhíodh dánta i gcló aige in Comhar agus foilsíodh dán fada leis, Slánú an tSalachair, 1978
I gcás a aidhmeanna b’fhéidir gur deifnídí an cur síos a rinne sé orthu in Comhar, Meitheamh 1942 agus é ag tagairt do phaimfléad Dhomhnaill Uí Chorcora [B5]What’s this about the Gaelic League?: ‘Gan saoirse, gan ár saíocht náisiúnta a bheith go folláin láidir ní féidir linn
D’fhoilsítí a dhéantús filíochta in The Poetry Ireland Review, Feasta, Innti, Comhar
Please go to http://www.ainm.ie/ for more information.
2010
Tá eolas ar shaol agus ar shaothar an fhoclóirí mhóir seo: in Inniu 17 Samhain 1950 sa tsraith ‘Comhaimsirigh’; in Amárach 18 Nollaig 1981 ag Séamus Mac an Rí; in agallamh le Liam Ó Muirthile in Comhar, Aibreán 1989; ag Dónall Ó Baoill in Scríbhneoireacht na gConallach (1990) in eagar ag Nollaig Mac Congáil; ag Éamonn Ó hÓgáin (‘Niall Ó Dónaill 1908-1995’) agus ag Risteárd Ó Glaisne (‘Niall Ó Dónaill: cuimhní pearsanta’) in Anois 18-19 Feabhra 1995; in ‘Tuarascáil’ in Irish Times na Céadaoine i ndiaidh a bháis
Tá an buneolas ar fad ina thaobh le fáil in Comhar, Nollaig 1994 ag Liam Mac Con Iomaire (‘Ar Maos le hAmhráin: Seosamh Ó hÉanaí 1919-1984’) agus ag an údar céanna in The Companion to Irish Traditional Music, 1999 in eagar ag Fintan Vallely
Deir Ó Céileachair: ‘Iarsmaí na Gaeilge ina chanúint bhaile a mhúscail a shuim sa teanga ar dtús.’ Agus deir ‘L.B.’: ‘Bhí sé sároiriúnach mar mhúinteoir Gaeilge toisc a raibh de Ghaeilge tógtha aige óna mhuintir féin thart ar Eochoill Ára agus tá a fhianaise sin sna hailt a scríobh sé i ndeireadh na seachtóidí in Cois Deirge faoin bhfo-bhrat Gaeilge a bhí fós ar marthain i gculaithirt an Bhéarla i dTiobraid Árainn Thuaidh.’ Bailiúchán dá dhánta is ea Diascáin, 1987; i ndiaidh a bháis chuir Comhar ceithre dhán i gcló nach bhfuil sa chnuasach sin
I 1970 a thosaigh sé mar eagarthóir ar An Timire i gcomharbacht ar Sheosamh Ó Murthuile[q.v.].
Bhí ábhar i nGaeilge agus i mBéarla i dtaobh spioradáltacht na nGael á fhoilsiú aige ó na 1950idí ar aghaidh in Feasta, The Furrow, Capuchin Annual, Studies, Comhar, Irisleabhar Muighe Nuadhat ...
Foilsíodh léirmheasanna leis in Comhar, chomh maith le ‘Aitheasc ar litríocht na Gaeilge a craoladh ar Raidió na Gaeltachta, Domhnach Cásca 1972’
Tá beathaí gairide nár cnuasaíodh le fáil in Feasta, Roscommon Herald Centenary Supplement, Comhar, Irish Times, Inniu, Studies, Journal of the Kerry Archaeological and Historical Society, Zeitschrift für celtische Philologie, Scríobh ..
Dúirt Diarmuid Ó Laoghaire[q.v.] ina thaobh in Comhar, Márta 1994: ‘Leabhar iontach neamhchoitianta é seo
Bhí sé ina bhall de Shinn Féin sna 1950idí le linn fheachtas an IRA, scéal atá pléite aige in agallamh le Liam Ó Muirthile in Comhar, Nollaig 1988; d’admhaigh sé go dtugadh sé dídean d’fhir an IRA agus gur fritheadh ciontach é in airgead a bhailiú do Shinn Féin gan ceadúnas a bheith aige
Please go to http://www.ainm.ie/ for more information.
2010
Tá ceithre dhán leis in Nuafhilí (1942-1952), 1956 in eagar ag Séamas Ó Céileachair[q.v.] agus i measc na n-alt aige in Comhar i rith 1948-1952 bhí an tsraith fhada sin ar ‘Stílithe Gaeilge’
Tá aiste ina thaobh ag Risteárd Ó Glaisne in Comhar, Samhain 1980
Scríobh Tomás Ó Floinn[q.v.] in Comhar, Nollaig 1960: ‘Ní thig liom dóthain mholta a dhéanamh ar an leabhar seo; ar an údar léannta a chuir le chéile é, ar a iomláine, a mhine, a chruinneas
San aiste ‘Corradh le Leathchéad Bliain: Mo thréimhse le hAisteoirí Ghaoth Dobhair 1931-1981’(Comhar, Samhain 1990) tugann sí scéal an fhiontair: ‘Ní raibh de chaitheamh aimsire eile ann ach oícheanta airneáil, imirt chartaí nó damhsaí sna tithe
Deir Gréagóir Ó Dúill in Comhar, Iúil 1990: ‘Seasann leabhair dár aistrigh sé mar chuid de litríocht na Gaeilge—Eadarbhaile ar Adrigoole le Peadar O’Donnell agus Séideán bruithne ar Typhoon le Joseph Conrad le dhá shampla a lua.’
Gheofar cuntas beacht ar thuairimí Mhic Grianna i dtaobh an Ghúim agus na sclábhaíochta a bhain leis na haistriúcháin in Feasta, Aibreán 2002 (‘Scríbhneoirí Gaeilge Dhún na nGall agus scéim Aistriúcháin an Ghúim’ le Nollaig Mac Congáil)
Scríobh Tomás Ó Floinn[q.v.] tuairisc air in Comhar, Feabhra 1951 (i gcló freisin in Cion Fir ..., 1997): ‘Bhí an Amharclann Gaiety lán ó fhotha go fraigh ...
Gheofar cuntais air in Comhar, Nollaig 1999 ag Mícheál Mac Aonghasa, agus in Carn, geimhreadh 1999-2000 ag Cathal Ó Luain, Mícheál Mac Aonghasa, Peter Beresford Ellis, agus Mark Kermode; ag Brendan McWilliams (‘Weather Eye’) in Irish Times 6 Nollaig 1999
Please go to http://www.ainm.ie/ for more information.
2010
In Comhar 1948-55 tá ailt agus léirmheasanna mar aon le haistriúcháin ar dhánta Rainer Maria Rilke i gcló aige
D’fhoilsítí a dhéantús filíochta agus a aistriúcháin ar dhánta Spáinnise in Fearsaid, Feasta, An tUltach, Teangadóir, Comhar
Tá saothar leis in Éigse, Béaloideas, Comhar, Feasta, Celtica, Journal of the Galway Archaeological and Historical Society.
Bhí sé posta ar Martha Evans ó Bhéal Easa agus bhí mac agus beirt iníonacha acu
Bhí aiste aige in Comhar, Bealtaine, 1945: ‘An tAos Óg agus an Phoilitíocht’
Deir Liam Prút: ‘Is fada a bheidh cuimhne ar a sheasamh, a mhisneach, a dhaonnacht agus a shárchumas mar oideachasóir agus mar fhear creidimh a shaothraigh gort clochach an dúchais’ (Comhar, Nollaig 1998).
Bhí an lámhscríbhinn rófhada agus Thomson a rinne an eagarthóireacht; tá cuntas air sin aige in Comhar, Samhain 1958 (‘Fiche Bliain ag Fás’)
Tugann sé tuairisc bharrúil ar ar fhulaing sé san aiste ‘Múinteoirí taistil an lae inniu’ (Comhar, Lúnasa 1954)
Tá ábhar aige in Newbridge College Annual, An Síol, Comhar, Kildare Archaeological Society Journal, Feasta, The Furrow, An Sagart, Irisleabhar Mhá Nuad ...
Bhí cúpla alt i dtaobh ceoil aige in Comhar
Bhíodh aistí, léirmheasanna, agus gearrscéalta aige in Comhar
Bhíodh corr-léirmheas aige in Comhar agus ailt aige in Inniu agus Agus
Dhéanadh sé freastal ar phobail Ghaeltachta i Sasana gach samhradh.
Bhuaigh sé duaiseanna Oireachtais ar dhánta agus aistí agus foilsíodh ábhar Gaeilge leis in An Glór, Feasta, Comhar, Christus Rex, Inniu, Scéala Éireann, The Maynooth Union Record, Irish Monthly, Ríocht na Mí, Kildare Archaeological Society Journal
Bhí aistí i dtaobh na heolaíochta i gcló aige in Comhar idir 1948 agus 1959
Gheofar tuairim dá shaol i nGaillimh, agus go háirithe maidir le Cumann Drámaíochta na hollscoile agus Taibhdhearc na Gaillimhe, san alt a scríobh sé ar Shiobhán Nic Cionnaith[q.v.] in Comhar, Deireadh Fómhair 1977
I 1942, sular tosaíodh ar Inniu a fhoilsiú, is ea a foilsíodh Amaidighe mar cheann de ‘leabhráin litríochta’ Ghlúin na Buaidhe agus dúirt Tomás Ó Floinn[q.v.] in Comhar, Eanáir 1943 gur pháirc í nár treabhadh riamh cheana
Please go to http://www.ainm.ie/ for more information.
2010
Is iomaí alt a bhí ag an eacnamaí seo in Comhar idir 1944 agus 1964
Bhí sé ina Reachtaire ar an gCumann Éigse agus Seanchais sa Choláiste agus ina bhall den Chomhchaidreamh, gluaiseacht ar chaith sé tamall ina Leas-Uachtarán uirthi (1943-44) agus tamall ina rúnaí (Comhar, Feabhra 1946)
Chím é: chím í’ (Comhar, Meitheamh 2003)
Scríobhadh sí le haghaidh Comhar anuas go 1950 agus foilsíodh aistí tábhachtacha léi faoin ealaín in Father Mathew Record agus in Capuchin Annual
As sin amach scríobhadh sé ailt agus gearrscéalta in An Glór, Feasta, Comhar, Scéala Éireann…
Má bhí an céad éigin úrscéal a scríobh sé dírithe ar an aos scoile, agus margadh rialta le fáil acu ina measc dá réir, féachadh ar a shaothar mar chloch bhunúsach san iarracht leanúnach a bhí ar siúl gnáthléitheoireacht a sholáthar go rialta don ghnáthléitheoir.’ Ag Micheál Mac Aonghusa in Comhar, Márta 1996 atá an cuntas is iomláine ar a shaol
Bhí ábhar i gcló aige in Feasta idir 1949 agus 1975 agus in Comhar idir 1947 agus 1971
D’éag sé 19 Eanáir 1983 agus cuireadh a luaithreach i reilig Ghlas Naíon.
Chraoltaí gearrscéalta Gaeilge dá chuid ar Radio Éireann agus foilsíodh cuid eile díobh in Feasta agus in Comhar
Tá cuntas air féin agus ar a shaothar ag Máirín Nic Ailín[q.v.] in Comhar, Deireadh Fómhair 1950
Bhí aistí aige in Inniu, Comhar, Feasta...
Dhealródh sé gur bheag ar fad a scríobh sé i nGaeilge seachas cúpla alt in Comhar
Foilsíodh corraiste leis in Comhar agus in An tUltach
Ó 1946 amach bhí aistí agus léirmheasanna i gcló aige in Comhar, An tUltach, Inniu, Feasta, Amárach, Agus, Déirdre, Scéala Éireann, Cork Examiner, Mayo News
Gheofar cuntais freisin in Irish Times 16 Aibreán 2005 agus ag Pádraig Ó Cofaigh in Comhar, Meitheamh, 2006.
I mBaile an Sceilg, i bparóiste na Priaireachta (‘Is fearr seachtain sa Phriaireacht ná bliain ar scoil’), Co
Bhí corralt agus gearrscéal aige in Comhar agus Feasta
D’fhoilsigh Comhar dánta le Lorca agus Jiménez a d’aistrigh sé ón Spáinnis
In Comhar, Meán Fómhair 1957 tá alt aige dar teideal ‘Caidé an bhunchloch ar a ndéanfaimid tógáil?’
Pléann Pádraig Ó Snodaigh, staraí, aiste Shaw in Two godfathers of revisionism: 1916 in the revisionist canon, 1992, agus in Comhar, Eanáir 1989.
Tá tuilleadh eolais faoin mbeatha seo ar fáil ar shuíomh gréasáin Dictionary of Irish Biography anseo.
Dúirt Proinsias Mac Cana (Comhar, Nollaig 1953), ag tagairt dá Early Irish history and mythology: “Scríobh an Rathileach an leabhar is tábhachtaí dá bhfuil ann faoi litríocht na Gaeilge agus is féidir liom céim eile a thabhairt gan eagla mo bhréagnaithe agus a rá gurbh é féin an fear ba mhó agus ba leithne eolas ar réimsí fada léinn na Gaeilge”.
Rugadh Tomás Ó Rathile ar 11 Samhain 1882 ag 6, An Chearnóg, Lios Tuathail, Co
Bhí baint aige ar feadh i bhfad le muintir Uí Bhaoighill agus scríobh an bailitheoir ceoil Seán Ó Baoighill cuntas moltach air in Comhar, Márta 1945
Tá cuid den óráid i gcló ag Máirín Ní Mhuiríosa[B1] in ‘Seán Mag Fhlainn agus an Tuam News’ (Comhar, Samhain 1972)
Bhuaigh an leabhar sin Duais an Chraoibhín agus déanann Proinsias Mac Cana cur síos ar a cháilíochtaí in Comhar, Iúil 1950.
Scríobh Seán i mBéarla Patrick H
Dúirt seisean faoi: ‘Níor scoláire i n-ao’ chor é ach duine a fuair lántsaibhreas Gaelainne ó dhúchas agus a bhíodh ag cur leis an saibhreas san i gcónuí’ (Comhar, Márta 1947).
In 1935 d’iarr an Roinn Oideachais air focail agus abairtí Chiarraí a liostáil
In eagarfhocal Comhar i ndiaidh a bháis dúradh: ‘..
Hennessy ar dhán den 14ú haois i leabhar Phetrie, Christian Inscriptions in the Irish Language (Comhar, Márta, 1959)
‘D’éirigh an croidhe go héadtrom im’ chliabh, mar thuigeas furmhór a chanamhainte’ (Comhar, Lúnasa 1942).
Rinne sé an chéad bhliain sna healaíona i gColáiste na Banríona, Béal Feirste, sular aistrigh sé go dtí Coláiste Ollscoile Bhaile Átha Cliath den Ollscoil Ríoga mar ar ghnóthaigh sé céim B.A
Labhair Breandán Ó hEithir in Comhar den mhí chéanna ar an bhfuinneamh smachtaithe a bhí ann agus ar an miotal taobh thiar den tséimhe
Foilsíodh timpeall 100 gearrscéal leis in Comhar, An Glór agus irisí eile
Bracken agus a mhac Brendan in Comhar, Feabhra 1994
de Buitléar in Comhar Bealtaine 1944 faoina phictiúir
Tá an argóint pléite ag Flann Mac an tSaoir in Comhar (Samhain 1961 – Eanáir 1962)
Scríobh Ciarán Ó Nualláin aiste fhada air i ndiaidh a bháis in Inniu, 14 Nollaig 1979, agus in Comhar, Márta 1987, tá cuntas ar a shaol agus a shaothar ag Fidelma Ní Ghallchobhair.
Rugadh é ar 24 Deireadh Fómhair 1891 ag 391, An Cuarbhóthar Thuaidh, Baile Átha Cliath
Dúirt fear dá chúntóirí, Niall Ó Dónaill, in agallamh a foilsíodh in Comhar, Bealtaine 1989 gur chuir de Valera brú ar an Roinn Oideachais an foclóir a fhoilsiú gan a thuilleadh moille agus gur tugadh amach é sula raibh sé críochnaithe i gceart
Dúirt Fiachra Éilgeach (Comhar, Deireadh Fómhair 1949) gur “cheannphort airm i dtír de thíorthaibh dheisceart Eorpa do b’eadh a athair”
Agus sa dán a scríobh an Dr Pádraig de Brún [q.v.] i gcuimhne (Comhar, Meitheamh 1942) Uí Dhálaigh deir sé:
Dá mbeadh abairt le múnladh,
Nó fadhb in amhrán nó in aoir,
Cé bheireadh chuige an fhoghlaim
Ach máistir Ollscoil Dhún Chaoin?
Phós sé Néaraí Ní Mhurchú ó Ghleann Fán tuairim 1887
Neacht le Diarmuid mar sin Bobby Bonfield a dúnmharaíodh go mistéireach i mBaile Átha Cliath i dtús na 1920idí (aiste in Comhar Samhain 1976 ag Breandán Ó hEithir).
Scríobh Seán Ó Lúing cuntas breá ar a shaol in Comhar, Iúil 1966
Bhí sé againn le ‘spáint do dhaoine a deireadh gur dí-intleachtúil an ghluaiseacht í, go ndéanfadh sí Tibet iargúlta d’Éirinn’, a dúirt Liam Ó Briain [B3] in Comhar, Meán Fómhair 1960.
I nGráinseach Mhóicléir, Co
Chuir sé eagar ar ocht n-imleabhar de Celtica agus bhí ina stiúrthóir ar an Medieval and Modern Irish series.
Scríobh Tomás Ó Concheanainn aiste air in Comhar, Samhain 1972, agus, i gcomhthéacs an dearcaidh choitianta gur dhuine é de na scoláirí Ceilteacha nach raibh bá acu le hathbheochan na Gaeilge, thagair do na gnéithe ‘maithe’: a bhinne a labhraíodh an Ghaeilge a d’fhoghlaim sé in Árainn; gur i nGaeilge a dhéanadh sé cuid dá chomhfhreagras: an tsamhlaíocht agus an cumas teoiricíochta a bhí go láidir ann agus é ag scríobh ar an seanlitríocht: agus nach raibh sé sásta le saothar tur ná le foilsiú téacsanna
Scríobh sé tuairisc ar an gcéad scoil shamhraidh in Comhar, Deireadh Fómhair 1968
In Comhar, Feabhra 1968, dúirt Breandán Ó Doibhlin: ‘Is dóigh liom gurb é an réalachas agus an nua-aimsearacht a tharraing aird an phobail air
D’iompaigh sé ina Chaitliceach i rith an ama sin’ (Seán Ó Súilleabháin in Comhar, Deireadh Fómhair 1960).
Chaith sé tréimhsí fada sa Teach Mór, Cois Fharraige, ó 1942 amach
In dhá alt in Comhar, Bealtaine agus Meán Fómhair 1962, áitíonn Flann Mac an tSaoir gur beag an tionchar a bhí aige ar scríbhneoireacht na Gaeilge ina dhiaidh
Bhí idir aistí, dhánta agus léirmheasanna i gcló in Comhar aige idir 1947 agus 1974.
Gabhadh beirt mhac leis agus cuireadh i ngéibheann iad sa Cheis Fhada
Breatnach (Comhar, Bealtaine 1957) gur saothar na beirte atá sa leabhar: Micheál Turraoin (Mike Dhá) agus a dhuine muinteartha Micheál Ó Cionnfhaolaidh
Please go to http://www.ainm.ie/ for more information.
2010
‘Níl aon scríbhneoir is mó a chabhraigh le forbairt na nualitríochta ná is fearr a léiríonn a ‘tréithe ná Donncha Ó Céileachair’, a dúirt an foilsitheoir Seán Ó hÉigeartaigh faoi (Comhar, Deireadh Fómhair 1960).
Thug sé leis an fhéith chruthaíoch ón dá thaobh
Faoin teideal Fé bhrí na mionn d’aistrigh sé dráma Rutherford Mayne, The troth, agus léiríodh é sa halla i Sráid Hardwicke 4–9 Eanáir 1915—tá sé i gcló in An Claidheamh Soluis 30 Meán Fómhair 1911 agus d’fhoilsigh An Comhar é i 1927.
Ó 1903 amach is ag obair i roinn na gCoimisinéirí loncaim a bhí sé
Deir Brenda Ní Ríordáin, a bhfuil gaol aici léi, gurbh í Anne Deasy a mháthair agus go mba chainteoir dúchais Gaeilge í (‘Cérbh í “Dul amú”?’ in Comhar, Lúnasa, 1993)
Bhí spéis aige sna canúintí mar eochair don Sean-Ghaeilge agus bhreac sé ábhar ó sheanduine i mBóthar na Trá i nGaillimh (agallamh le Tomás de Bhaldraithe in Comhar, Feabhra 1995) agus scríobh aistí in Revue Celtique faoina raibh foghlamtha aige, mar aon le téacs an scéil a scríobh sé síos ó Thomas Forde i nGaillimh
In agallamh in Comhar, Márta 1979 dúirt a mhac Séamus: ‘Ar ndóigh bhí m’athair riamh ina fhoghlaimeoir Gaeilge
Dúradh in Comhar, Nollaig 1955 faoi féin agus faoi Phádraig Ó Siochfhradha [q.v.]: ‘Ba é a dtoghadh ba chúis mar shampla le leaganacha Gaeilge a bheith ar fáil sna scrúduithe iontrála d’iarrthóirí a dhein a gcúrsa scolaíochta trí Ghaeilge’
Scríobh Neans de Paor B2 cuntas moltach air in Comhar, Aibreán 1945, agus ag tagairt do chúrsaí lóistín sa Rinn dúirt: ‘Ba mhian leis go mbeadh caoi ag lucht foghlamtha na Gaeilge cur fúthu i bparóiste na Rinne chun labhairt na teanga a leathnú
Sin é leacht Shéamais’ (Comhar, Meitheamh 1959)
Dúradh in Comhar, Bealtaine 1945: ‘Fear ab ea é a bhí léannta tréitheach thar an gcoitiantacht mar ba dhual do chéad-Uachtarán Choláiste Ollscoile Bhaile Átha Cliath ach is ar a chineáltas lách gan traochadh is mó a bheidh cuimhne ina dhiaidh ag na mic léinn sin a tháinig faoina réir’.
Chaith sé tamall ina Leas-Sheansailéir ar Ollscoil na hÉireann
Ní luann sé ina dhírbheathaisnéis an iris liteartha An Treallán ar foilsíodh an chéad uimhir de i 1952 agus ar measadh gurbh é Micheál faoi deara é; dhamnaigh Máirtín Ó Cadhain[B4] é le barr tarcaisne in Comhar, Meitheamh 1952, é ag tagairt go háirithe do sheanaimsearacht na scríbhneoireachta, agus b’in deireadh leis an iris sin
Please go to http://www.ainm.ie/ for more information.
2010
Bhí cáil ar an iriseoir raidió seo i ngeall ar fheabhas a ghutha agus ar a dhícheallaí a bhí sé i dtaobh cheart na Gaeilge; bhí alt aige ‘Ceart na Gaeilge’ in Comhar, Meán Fómhair-Deireadh Fómhair 1975
Please go to http://www.ainm.ie/ for more information.
2010
Tá cuntas gairid ar an mBráthair Críostaí seo ag Liam Prút in Comhar, Bealtaine 1998
Thug sé léacht an Oireachtais i 1975 (‘Gaelachas agus Éireannachas—fadhb nó réiteach?’) agus bhíodh aistí aige in Comhar idir 1962 agus 1985
Toghadh í ina ball d’Acadamh Ríoga na hÉireann agus foilsíodh páipéir a scríobh sí in Proceedings of the Royal Irish Academy, Archaeologia, Seanchas Ard Mhacha, Comhar
In agallamh in Comhar, Nollaig 1999, thug sé cuntas ar a shaol d’Antaine Mac Lochlainn
Bhunaigh sé téarmaí ar na nuafhocail bhotúnacha úd ‘dialann’ agus ‘crinlín’: ‘dialannacht, keeping of a day book or diary’ agus ‘crinlíneachánacht, the making of desks.’ Bhain Pádraig Ó Duinnín[B3] leas as an obair (Comhar, Aibreán 1983: ‘Aisling an Duinnínigh’ le Tomás de Bhaldraithe)
Fuair Comhar agus An Glór deontais speisialta freisin de bharr na toscaireachta sin (tháinig Feasta in áit An Glór tamall ina dhiaidh sin) ...
Please go to http://www.ainm.ie/ for more information.
2010
Tá cuntas inspéise ar an mBriotánach seo ag Éamon Ó Ciosáin in Comhar, Eanáir 1986 (‘Lughaidh Andouard
Bhí ailt aige in Comhar, Márta 1944 (‘Nodlaig san traidisiún Ghearmáineach’) agus Aibreán 1945 (‘Rinncí Gearmáineacha’)
Bhíodh corr-aiste agus léirmheas aige in An Muimhneach, Bonaventura, Irish Digest, Comhar, Feasta, agus in Father Mathew Record
Comhfhreagróir jazz ag Comhar
Tuairisc aige féin ar a shaol in Comhar, Márta agus Bealtaine 1959.
In Comhar, Deireadh Fómhair, 1997 (‘Ar thóir Philib Bharúin’) tugann Pádraig Ó Cléirigh cuntas ar an gcuardach a rinne seisean siar go 1835 sa chlárlann i dTeach N Catherine, Londain
Ag Eoghan Ó hAnluain in Comhar, Meán Fómhair 1977 (‘Micheál Coimin: stracfhéachaint ar ghnéithe dá shaol’) agus ag Muiris Ó Rócháin in Dál gCais, 1991 (‘Micheál Coimin: Gaelic poet of Miltown Malbay [c.1688–1760]’) tá eolas ar a bheatha agus a shaothar
For us he takes his place beside Ó hEódhusa, Ó Maolchonaire, Keating and others of his time, as an exponent of what we may call classical Irish prose.’ Scríobh Caoimhín Ó Góilí an méid seo in Comhar, Bealtaine 1949 sa tsraith ‘Stílithe Gaeilge’: ‘Má’s mian linn, mar sin, tréithe stíl an mhórúdair seo a chur síos go hachumair, is é shílim nárbh fhéidir dúinn iad a shuimiú níos fearr ná a rá gur chum sé nua-Ghaeilge den chéad scoth, Gaeilge atá saor ó ghéibheannaibh na scol, agus ó gach rian den ghalántacht agus den tseandacht: agus mara bhfuil uaisleacht na sárGhaeilge inti go bhfuil uaisleacht na simplíochta inti.’
In Aisling ghéar: na Stiobhartaigh agus an tAos léinn (1996) fiafraíonn Breandán Ó Buachalla cén fáth ar éirigh leis an bhFrithreifirméisean in Éirinn
That tendency – along with a new willingness among ordinary people to attempt verse – may well be a further explanation for the revival of poetry in the region.’ Déanann an t-údar sin anailís ar phéire dán leis in Comhar, Nollaig 1985 (‘Tithe Chorr an Chait: mionchritic’) agus Deireadh Fómhair 1986 (‘Fáilte don éan: mionchritic’)
Tá freisin: ‘Uaidin Gaelach’ le Cainneach Ó Maonaigh[B2] in Feasta, Meán Fómhair 1957: ‘Lúcás Uaidín O.F.M.’ le Frederic Mac Donnacha, OFM in Comhar, Eanáir 1958; ‘The Writings of Father Luke Wadding, OFM’, le Cainneach Ó Maonaigh in Franciscan Studies 18, 1958.
I gcathair Phort Láirge a rugadh é ar 16 Deireadh Fómhair 1588
Duine de lucht na meánaoise dob ea Tadhg Ó Cianáin, duine de lucht na haimsire seo dob ea Seathrún Céitinn’ (Comhar, Samhain 1948).
Nuair a d’fhág sé Éire coigistíodh cibé maoin a bhí aige
Nuair ba léir don choiste nach mbeadh sin ar fáil don chomóradh iarradh ormsa mioneagrán dá chuid filíochta a chur le chéile.’ In Comhar, Márta 1969 scríobhann ‘Seamas Dall Mac Chubhthaigh’ (‘Ní hionann a dhul chuig an Ghúm...’) i dtaobh na moille a cuireadh ar eagrán de Rís, go raibh sé ag an nGúm faoi 1962 agus é i gceist acu é a fhoilsiú um Cháisc na bliana sin; go luath ina dhiaidh gur theastaigh uathu dánta a bhí ‘ró-gháirsiúil’ a fhágáil ar lár agus gur ghlac an Ríseach an leabhar ar ais uathu
Budhlaeir in Comhar, Lúnasa 1965 i dtaobh a shaoiste: ‘Go deimhin, b’fhurasta teacht ar mháistir níos measa ná é
Agus ba é tuairim Fhlann Mhic an tSaoir in Comhar, Nollaig 1947: ‘Seasóidh An tOileánach a cháil nuair a bheidh an chuid is mó eile de nualitríocht na Gaeilge imithe i díchuimhne’
Vol 64, Uimh 403, 7 Eanáir, 1971, agus in Comhar, Nollaig 1955, nuair a bhí sé ag dul suas i dtoghchán de chuid Ollscoil na hÉireann
Breatnach[q.v.] ar a dhírbheathaisnéis in Comhar, Bealtaine 1957 dúirt sé gur dheacair a dhéanamh amach, in ainneoin an insint ar fad a bheith sa chéad phearsa, cé mhéid a chuir Ó Cionnfhaolaidh leis an méid a fuair sé ó Mhike Dhá, ach go raibh ‘saothar liteartha agus saothar seanchais an-luachmhar sa leabhar.’ Tá cuntas ag Proinsias Ó Drisceoil in An Linn Bhuí: Iris Ghaeltacht na nDéise 5, 2001 ar chomhad an Ghúim sa Chartlann Náisiúnta i dtaobh Beatha Mhichíl Turraoin, 1956
In alt in Scéala Éireann 12 Aibreán 1973 tá an tagairt seo ag Nollaig Ó Gadhra d’Aindreas: ‘Ní amháin gur fathach chun oibre an fear seo… Duine é a thuigeann cúrsaí craolta go smior agus a chreideann ina cheird.’ D’fhill Aindreas ar theilifís RTÉ i gceann na dtrí bliana agus ceapadh é ar ball ina Leas-Stiúrthóir uirthi.
Is léir ar a scríbhinní Gaeilge anseo is ansiúd gur stílí maith anamúil próis Aindreas: gearrscéalta agus léirmheastóireacht leis in Comhar ó 1959 go 1978, alt aige in Feasta, Eanáir 1959, faoin dealbhóir Séamus Murphy; léirmheasanna aige in Scéala Éireann, agus go háirithe an cuntas aige in Scríobh 3
Ó 1966 amach bhí dánta agus léirmheasanna leis i gcló in Comhar agus in Feasta
Ní go dtí 1964 a thosaigh sé ag soláthar ábhair, idir dhánta, ghearrscéalta agus aistí, in Comhar agus Feasta
Seans go raibh baint éigin aige le gluaiseacht na teanga agus bhí alt dar teideal ‘Mo lochtsa ar an gComhchaidreamh’ i gcló aige in Comhar i mí na Bealtaine 1946
Tar éis dó filleadh ar Éirinn chaith sé beagnach daichead bliain ag obair do Bhord Soláthair an Leictreachais.
Ó na1950idí luatha ar aghaidh bhíodh ailt i gcló aige in Comhar, Feasta, Inniu, Anois, An Aimsir Óg agus The Irish Times agus chraoltaí cainteanna dá chuid ar Radio Éireann agus ar Raidió na Life
Agus é sa Roinn Oideachais go fóill, ceapadh é ina chláraitheoir i nDánlann Náisiúnta na hÉireann le linn do Thomas McGreevy (1893–1967) a bheith ina Stiúrthóir ann.
Idir 1954 agus 1980 ba mhinic dánta, gearrscéalta agus aistí aige in Feasta, go mór mhór, agus in Comhar
Tá na trí alt is tríocha aige in Comhar ó 1962 go 1972 liostaithe ag Máire de Grás in Comhar: innéacs 50 bliain (1992), agus deich léirmheas dá chuid liostaithe in Feasta: Innéacs 1948-2000 (Mac Peaircín 2003)
Ach b’fhéidir a rá gur mhó mar éacht chraolta ná aon rud eile a rinne sé an clár raidió sin Mo cheol thú a lean ó 1970 go 2005 agus a mbíodh pobal mór Éireann ag éisteacht leis gach maidin Domhnaigh.
Scríobhadh sé ailt agus léirmheasanna in Comhar minic go maith idir 1950 agus 1955 agus bhí sé orthu sin a scríobh cuntais ar sheacht gcinn de bhailéid mhóra na hÉireann in Ireland of the Welcomes
Bhí sé ina bhall de choiste eagarthóireachta Comhar agus bhí beagán alt, léirmheasanna agus gearrscéalta i gcló aige ann idir 1947 agus 1989
Liostaítear ceapacháin mhórchlúiteacha eile in Breandán Ó Buachalla: a celebration, 30 Meitheamh 2010: ‘He was Burns Scholar at Boston College, Parnell Fellow at Cambridge University, a French Government Fellow at the Sorbonne, a Folger Library Fellow at Washington and a visiting professor at New York University.’
Gan amhras bhí aistí iomadúla aige in irisí léannta agus foilseacháin mar Zeitschrift für celtische Philologie, Lochlann, Ériu, Celtica, UCC Record, Éigse, Studia Hibernica, Léachtaí Cholm Cille, Scríobh, Galvia, Seanchas Ard Mhacha, Ulster Local Studies, The Irish Review, Proceedings of the Royal Irish Academy ach bhí aistí agus léirmheasanna go rialta aige freisin ó 1957 amach in irisí mar Comhar agus Feasta a bhí ag freastal ar phobal leathan na Gaeilge
Is é a dúirt Aingeal de Búrca ar chlos scéal a bháis di:
A native speaker of Irish, at home among the modern reflexes as well as the deepest roots of its oral tradition, he was a wonderful singer, a gentle, perceptive and witty companion, a gifted teacher and a scholar of real brilliance and acumen.
In Comhar, Márta 2009 tá an t-alt le Liam Mac Amhlaigh: 'Scoláire léinn; fonnadóir binn.'
Agallaimh
Ó Con Cheanainn, C
Foilsíodh léirmheasanna léi ar Comhar, ar na leabhair Óigbhean uasal ó phríomhchathair Éireann (1992) le Micheál Ó Dubhshláine, agus Tomás an Bhlascaoid in eagar ag Breandán Ó Conaire (1992).
In 1991 bhunaigh Marion Gunn agus Michael Everson an comhlacht aistriúcháin, eagarthóireachta agus clóchuradóireachta EGT Teo, a fuair conradh le bogearraí de chuid Apple a logánú go Gaeilge
Sa bheathaisnéis le Anne Chambers, tá liosta de 174 alt leis, 12 acu i nGaeilge ar réimse leathan ábhar san iris sin, An tUltach, Comhar agus mar sin de.
In 1975 d’iarr Aire na Gaeltachta, Tomás Ó Dómhnaill, ar Whitaker a bheith ina chathaoirleach ar Bhord na Gaeilge, a bhí le teacht in áit Chomhairle na Gaeilge, a raibh sé ina bhall di
Foilsíodh alt léi in Comhar faoina saol sa Bhruiséil i mí na Nollag 1991
Déantar scigmhagadh faoi choinbhinsiúin an oideachais agus is léir gur imir taithí phearsanta na ndeartháireacha seo tionchar suntasach ar dhearcadh s’acu ar chúrsaí scolaíochta.
Is ar Comhar a foilsíodh sraith dréachtaí gearra Gaeilge an Nuallánaigh faoin teideal ‘Nuacht ón Ghealtacht’
Sa léirmheas aici féin in Comhar, Lúnasa 1984, ar Tine chnámh, d’aithin Máire Mhac an tSaoi na tréithe faoi leith a bhain leis an duine agus lena shaothar:
Acmhainn agus macántacht an dá ábhalthréith a aithnítear ar dhán Uí Mhuirthile
Scríobh Colm de Faoite in Comhar, i mí Dheireadh Fómhair 1992:
Fantasaíocht álainn atá in Ardfhear
Is é páirt Fhinn Mhic Cumhaill féin a dhein Dónal agus léirigh sé ‘an cur i gcéill agus an gliocas cuí a bhain leis’ an gcarachtar, de réir léirmheasa ar Comhar
I rith na 1950idí bhí aistí agus léirmheasanna i gcló aige in Feasta, Comhar agus An tUltach
Lena chois sin, d’fháiltigh Mac Mathúna roimh an chur chuige forásach a chleacht údar Saoithiúlacht na Sean-Ghaeilge: ‘is amhlaidh a thuigeann Henry an gá atá le plé le cultúr na Sean-Ghaeilge mar chultúr ann féin agus ní mar mhúsaem a chaomhnaíonn iarsmaí de chultúr na hInd-Eorpaise.’ I léirmheas a foilsíodh in Comhar, thug Tomás Ó Cathasaigh suntas fosta do mhéid na samplaí den luathlitríocht a tugadh i saothar seo Henry: ‘B'fhiú an leabhar seo a cheannach ar a shon san amháin: níl aon díoghlaim le fáil (i dteanga ar bith) go bhfuil an oiread san den litríocht ársa le fáil ann.’ Le cois na leaganacha líonmhara a sholáthair sé den luathlitríocht, ní raibh moill air leaganacha Nua-Ghaeilge agus Béarla a chur ar fáil d’ábhar a chuimsigh gach ré a d’fhág fianaise againn de chumadóireacht na Gaeilge, mar shampla, Dánta ban: poems of Irish women, early and modern (1991)
Chaith sé os cionn scór bliain ag freastal ar Dhaonscoil na Mumhan agus bá é an cathaoirleach a bhí ar bhord stiúrtha na heagraíochta An Clár as Gaeilge Teo., togra comhpháirtíochta fobartha teanga do Chontae an Chláir.
Thuig sé tábhacht an oideachais, chaith tréimhsí ar bhoird bhainistíochta scoileanna éagsúla, ina measc an scoil náisiúnta ina cheantar féin, Fíoch Rua, agus Gaelcholáiste an Chláir in Inis.
Bhíodh a ghlór le cloisteáil go rialta ar RTÉ Raidió na Gaeltachta agus é le feiceáil ar TG4.
Chomh maith leis an dá leabhar a tháinig óna lámh, ba mhinic leis ailt agus litreacha a scríobh sna hirisí Feasta agus Comhar agus bhí colún seachtainiúil aige i nGaeilge sa nuachtán The Clare Champion
Scríobh sé idir dhánta agus aistí critice, agus foilsíodh léirmheasanna dá chuid maidir le ceol, drámaí, agus litríocht i líon mór nuachtán agus irisleabhar, The Irish Times agus Comhar go háirithe
D’fhreastail sí ar an mbunscoil i Scoil Bhríde, Baile Chruaich idir 1954 agus 1961, agus ar an meánscoil i gColáiste Muire, Tuar Mhic Éadaigh idir 1961 agus 1966.
Tá cuntas ar a saol ag Liam Mac Amhlaigh san iris Comhar, Samhain 2013
Please go to http://www.ainm.ie/ for more information.
‘An fáidh ar glacadh leis ina dhúiche féin’, a bhí mar theideal ar eagarfhocal Comhar i mí Feabhra 2020, eagrán speisialta a bhí tiomnaithe do Joe Steve Ó Neachtain a bhásaigh an mhí roimhe sin
Bhí sé seal ina scrúdaitheoir seachtrach ag Ollscoil na hÉireann, Maigh Nuad, agus ag Ollscoil na Banríona, Béal Feirste, d’iarchéimithe Ph.D.
Idir 1962 agus 2016 bhí saothar a phinn á fhoilsiú go dílis rialta i dtréimhseacháin éagsúla: Irisleabhar Mhá Nuad, An tUltach, Comhar, Seanchas Ard Mhacha, NIMLA: Journal of the Modern Language, Derriana, Raithneach, Journal of the South Derry Historical Society, The Furrow agus is iomaí alt a bhí aige ar The Irish Times
in eagrán na Samhna de Comhar sa bhliain 1966, thug Alan Titley aitheantas d’Úna as Gaeilge Bhaile Átha Cliath a úsáid
Lean sé air ag scríobh agus foilsíodh gearrscéal leis, ‘Mise agus an Buicéad Buí,’ in Comhar i mí Lúnasa 2010
Seol ar an ríomhphost
Scaip ar Facebook
Scaip ar Twitter
