Aimsíodh breis is 50 alt. Níl á liostú anseo ach an 30 ceann is fearr a fhreagraíonn do d'iarratas.
Tá cuntas ar an gcaidreamh sin ag Seán Ó Coileáin in Scríobh 4 (1979) (‘Tomás Ó Criomhthain, Brian Ó Ceallaigh agus An Seabhac’) ···
Rugadh Brian Ó Ceallaigh ar 13 Eanáir i gCill Airne mar a raibh siopa éadaigh, agus teach ósta ar ball, ag a athair John Kelly, J ···
D’iarr an mháthair ar An Seabhac timpeall 1915/6 ceachtanna Gaeilge a thabhairt do Bhrian cúpla oíche sa tseachtain ··· Sular fhág sé an t-oileán d’iarr Brian ar Thomás cín lae a scríobh ··· Tá cuntas Bhriain le fáil mar bhrollach (‘Ag tagairt don leabhar’) in Allagar na hInise agus an dáta Márta 1928 leis
Ar feadh a shaoil bhí an ghráin ag Brian ar an ‘Saxon usurper’ ··· Bhí gnó clódóireachra faoin ainm Thomas Doyle ag 6 Swift’s Row agus ó 1892 amach bhí gnó ar siúl ag Brian in uimhir a 5 ··· Bhí socair ag Conradh na Gaeilge le Brian go gcuirfidís ar fáil, ábhar nuachta agus eile, gur fúthu a bheadh polasaí agus eagarthóireacht a stiúradh, cé gur le Brian an iris ··· Ba iad cúiseanna an aighnis: Brian bheith ag éirí ábhairín neamhspleách; achainí ar léitheoirí airgead a sholáthar le haghaidh foclóra a scríobhfadh Osborn Bergin[B2], bhí sí i gcló in aon uimhir le hachainí speisialta an Chonartha le haghaidh chiste na teanga; gur shíl an Conradh gá a bheith leis an páipéar a mhéadú agus nach raibh Brian ag aontú leis sin ··· Luaigh sé freisin nach raibh puinn Gaeilge ag Brian
Ba é Brian an cúigiú duine ··· Leath na lámhscríbhinní a d’fhág an Brianach le huacht ag an Acadamh Ríoga ba é Brian a scríobh iad ··· Brian a bhailigh na dánta agus a chuir eagar orthu ··· I Meitheamh 1877 phós sé Siobhán Nic Cuirtín: ‘Brian O’Looney (1828-1901) married Susan Curtin, daughter of James Curtin of Tullavroe in the parish of Rath’ ··· Mhaígh Brian gurbh í a bhean ceann fine na gCruitíneach (litir i gcló ag Ní Mhuiríosa)
I gCarraig Mhic Dhiarmada, oileán i Loch Cé, a bhí cónaí ar Bhrian: b’in é ceannáras an taoisigh ach deir Pól Breathnach: ‘The chieftainship passed to Toirrdelbhach and Tadhg (1568–1585) after Ruaidhri, their rival, taking the side of the English and becoming seneschal of Moylurg in 1571 ··· That position was incompatible with Gaelic inauguration, and hence, when Brian is styled “chief of his name” in the records of the composition of Connacht, and Connor Óg, son of Tadhg, “tanist”, these terms indicate rather what might have been expected than what actually occurred ··· Brian was on the English side until his death in 1592 and was closely associated with Bingham in particular.’
Ní hamháin gur thug an Brian seo fir le chéile chun Annála Loch Cé a scríobh ach scríobh sé féin cuid díobh ··· Deir Breathnach: ‘Hennessy complained that Brian employed an incorrect orthography ··· Bhí mac acu, Brian Óg, a d’éag ar 28 Eanáir 1637: ba dhóigh le Láimhbheartach Mac Cionnaith (Iomarbhágh na bhfileadh, 1918) gurbh fhéidir gurbh é an file den ainm sin é a ghlac páirt san iomarbhá
Ba ar Dhonnchadh, agus ar Bhrian ar a thuras, a bheadh an teideal “Mac Con Mara Fionn” mura mbeadh cúrsaí polaitíochta.’
Tá aiste le Brian Ó Dálaigh, ‘“Poet of a Single Poem”, Brian Merriman (c.1749–1805)’ in County Clare Studies: Essays in Memory of Gerald O’Connell, Seán Ó Murchadha, Thomas Coffey and Pat Flynn, 2000, in eagar ag Ciarán Ó Murchadha ··· I measc na n-aistí léirmheasa nach miste a lua tá ar scríobh Seán Ó Tuama in Studia Hibernica 4 (1964) agus in Repossessions, selected essays on the Irish literary heritage, 1995 (‘Brian Merriman and his Court’), agus ‘Brian Merriman agus Cúirt an Mheán Oíche’ in Merriman agus filí eile, 1985 le hArt Ó Beoláin (An Clóchomhar) ··· Ar ball bhí feirm bheag in aice Loch Gréine ag Brian agus scoil scairte aige in aice le faiche an aonaigh i gCill Chláráin ··· Tá an tagairt seo ag Eibhlín Ní Dhonnchadha in Tomás Ó Conchubhair agus a chuid filidheachta, 1953: ‘Timpeall leathmhíle slí ó 12 Duke Street, Piccadilly, bhí cónaí ar tháilliúir eile a chuaigh anonn go Sasana le linn Thomáis agus a bhí ag gabháil dá cheird thall—Andrew Bugley, cliamhain Bhriain Merriman, a chónaigh ag 6 Denzelle Street, Clare Market.’
Tá aiste ag Séamas de Barra ··· ‘An Chairt Bheathaisnéise ag Pilib Barún ar Bhrian “Merriman” Mac Con Mara (1836)’ in Studia Hibernica 30, 1998–99
Chuir an Brian seo leabhair mar ‘An Leabhar Gabhála’ agus ‘Réim Ríoghraidhe na hEreann agus Seanachas na Naomh’ á gcóipeáil ··· Bhí ollamh aige, Pádraig Ballach Ó Luinn, agus scríobhaí, Brian óg Ó Cianáin, chun an obair sin a dhéanamh ··· Chum Eochaidh Ó hEodhasa[q.v.] agus Brian Ó Corcráin [q.v.] dánta dó ··· Bhí meas dílseora air ag an rialtas; fuair sé post mar choimisinéir contae, mar a fuair Brian Rua (1589–1632) [q.v.], agus faoi Phlandáil Uladh bhí 2,000 acra aige i dTulach Mhaol agus san Iompú Deisceal, móide 500 acra nuair a fuair a dheartháir Toirdhealbhach bás ···
'The King’s Maguire’ a thugann Ó Gallachair air agus é ag cuimhneamh, ní foláir, gur 'The Queen’s Maguire’ a thugtaí ar athair Bhriain Rua: tugann sé 'Tadhg an Dá Thaobh’ air freisin agus tá fianaise gur thug sé eolas don rialtas i dtaobh éirí amach a bheith á bheartú i 1641
Bhí sí seacht mbliana déag ag an am agus ba ansin a bhuail sí lena fear céile Brian Ó Maoileoin a bhí ag múineadh Gaeilge ann ag an am ··· Is fearr an aithne atá ar Bhrian mar scríbhneoir Gaeilge, mar údar ar úrscéalta agus ar dhrámaí a bhain duaiseanna Oireachtais ó na 1970idí ar aghaidh ···
Théadh Caitlín agus Brian go Rann na Feirste agus go Ros Goill, Co ··· Bhí cúigear clainne ag Caitlín agus Brian, triúr iníonacha, Caoimhe, Máire agus Bríd, agus beirt deartháireacha, Pádraig agus Brian Óg ··· Bhí stair agus Béarla á múineadh ag Brian agus chuir sé an-spéis i bpobal na Másaíoch, an pobal a raibh cónaí orthu san áit ar chuir siad fúthu ann, is é sin Tír na Másaíoch
Maíonn Brian Ó Catháin go bhfuil ‘neamart déanta, ag lucht na Gaeilge agus lucht an Bhéarla araon, i gCaoimhin agus é faoi scáth na beirte eile, Brian agus Ciarán, cuid mhaith.’ Is díol suntais an dá leagan a chleacht sé dá ainm baiste: Caoimhghin i dtús a shaoil, agus i ndiaidh 1948, Caoimhin, gan síneadh fada i gceachtar acu ··· Ba é an séú duine é den dáréag clainne a bhí ag Micheál Victor Ó Nualláin agus a bhean, Aigneas Ní Ghoirmligh (Gearóid, Ciarán, Brian, Róisín, Fergus, Caoimhin, Maeve, Nessa, Nuala, Sheila, Micheál agus Niall) ··· Deartháireacha le Caoimhin ab iad Ciarán agus Brian Ó Nualláin, agus b’uncail leis an tAthair Gearóid Ó Nualláin ··· Is ar chrann Bhriain a thit sé soláthar don chuid eile go ceann aon bhliain déag, ós aige amháin a bhí post buan le tuarastal rialta ··· Mhaígh Micheál, deartháir óg le Caoimhin, nár tugadh aitheantas ceart do Bhrian riamh as an íobairt seo
Luaitear mar mhúinteoirí aige Micheál Cíosóg[B2], ar dó a scríobh sé an bailéad ‘Ireland’s hurling men’ in aghaidh an choisc a bhí ar an iomáint i bPáirc an Fhionnuisce ar an Domhnach (Pádraig Ó Tuile, Life and times of Brian O’Higgins, [c.1965]), agus Seoirse Mac Raghnaill, an Bleá Cliathach a maraíodh ag Droichead Shráid an Mhóta 1916 ··· Bhí Brian i bpríosún i mBirmingham ag an am ··· ‘In March Brian O’Higgins returned from Birmingham jail and this sparked off further rejoicing in the west of the county ··· 2ú heagrán, 1987 ag Máire Comerford, bean nár thaitin Brian léi) ··· Bhunaigh sé féin agus Seosamh Ó Cléirigh an Wolfe Tone Weekly (1937–39) agus bhí Brian ina eagarthóir air go dtí go ndearnadh é a shochtadh
‘In disgust Maguire quit the Irish army and retired to Knockninny, there to become famous as a patron of Irish learning.’ Anuas air sin, pléann Bernadette Cunningham agus Raymond Gillespie saol agus lámhscríbhinní Bhriain san alt ‘The Purposes of Patronage: Brian Maguire of Knockninny and His Manuscripts’, Clogher Record, 1988 ···
Ag Colm Ó Lochlainn [B4] in Tobar Fíorghlan Gaedhilge: deismireachta na teangadh 1450 - 1853, 1939 tá i gcló teistiméireacht don Chaptaen Brian Mag Uidhir a scríobhadh tuairim 1700 ··· Bhí an Brian seo síolraithe ó Éamonn na Cúile a bhí ina rí ar Fhear Manach anuas go 1484 ··· Conchubhar Modartha a thugtaí ar athair Bhriain ··· Tá tagairtí don Bhrian seo agus dá mhuintir ag an Athair P
Do Bhrian Mag Uidhir (d’éag 1655) [q.v.] ceann díobh nuair a fuair sé brontanas spéacláirí uaidh ··· Nuair a chuir Iorard de Teiltiún agus Seosamh Laoide[B1] eagrán amach i 1912 is é a thug siad air ‘Úrscéal a deachtaíodh sa chúigiú ceannair [sic] déag’ agus dúirt siad gurbh é ‘Brian Ó Corcrán [Biocáire Chlaoininse] a dheachtaigh’ é ··· Deir Bergin: ‘Brian Ó Corcrán was probably the author of Eachtra Mhacaoimh an Iolair, a romance adapted from the French, which has been attributed without sufficient reason to his namesake the vicar of Cleenish in Loch Erne who died in 1487.’ In Éigse XXXIV, 2004 tá ‘Brian Ó Corcráin agus Eachtra Mhacaoimh an Iolair’ le Caoimhín Breathnach ··· Brian Ó Corcráin cnámha an scéil seo ag duine uasal a dúirt gurb as Fraincis a chuala sé féin dá insint é, agus mar a fuair mise spéis ann do dheachtaigh mar seo é agus do chuireas na laoithe beaga seo mar chomaoin air, agus ní raibh an scéal féin i nGaeilge ariamh go nuige sin.’ (an litriú leasaithe ag na húdair)
Deir an Coileánach faoi Bhrian Ó Ceallaigh in Oidhreacht an Bhlascaoid: ‘B’é dhuine ba thábhachtaí díobh Brian Ó Ceallaigh agus iad go léir a thógaint le chéile, mar b’é seo an té ba bhun le Allagar na hinise agus An tOileánach agus n’fheadar cé méid eile de litríocht an Bhlascaoid a scríobh’ ··· Ba é a dúirt Brian Ó Nualláin[q.v.]: ‘I read contemporary literature in five languages ... ···
Thosaigh Tomás ar chín lae a scríobh le cur chuig Brian Ó Ceallaigh agus is é ar 5 Nollaig 1918 an dáta tosaigh sa leabhar Allagar na hinise (1928) a bunaíodh ar ábhar an chín lae sin arbh é an Seabhac a rinne eagarthóireacht air ···
Rinne an Seabhac cur síos in 1937 ar an gcaoi ar thathantaigh Brian Ó Ceallaigh ar Thomás scéal a bheatha a scríobh (i gcló in Tomás an Bhlascaoid) ··· ‘Ach, mo chreach, ní raibh d’fhaid sa chéad “bheatha” sin ach cúpla leathanach fúlscap!’ An chéad turas eile a chuaigh Brian don Oileán thug sé leis My childhood agus In the world, péire leabhar le Maxim Gorki, agus The Iceland fisherman le Pierre Loti, gur léigh sleachta astu do Thomás
Ba iad Diarmaid Ó Briain agus Catherine Moran a thuismitheoirí agus Tomás a baisteadh air ··· Deir Benignus Millet sa réamhrá le Dún Mhuire, Killiney 1945-95: Léann agus Seanchas: ‘Father Ó Briain’s interest in Irish history went beyond his specialised studies at Louvain University
Ba í an séú leanbh í ag Domhnall Ó Briain agus a bhean Sláine agus ba é Donnchadh Ó Briain, dara hIarla Thuamhumhan, a huncail
Chuir an tAthair Cuthbert Mhág Craith eagar ar a dhánta in Celtica IV, 1958 (‘Brian Mac Giolla Phádraig’) agus tá cuntas gairid aige ar an bhfile ··· 1905 (athchló 1981) In Old Kilkenny Review, 1993 tá aiste ag Séamus Moylan (‘At the Edge of the Abyss: Poems by Brian Mac Giolla Phádraig [c ···
I 1537 gheall a sheanathair, Brian Mac Giolla Phádraig eile, an teideal dúchais ‘Mac Giolla Phádraig’ a thréigean, agus dlí agus nósanna Shasana a chur i bhfeidhm ina dhúiche; deir Moylan gur mar chosaint in aghaidh a chliamhain Piaras Rua de Buitléar, larla Urmhumhan, a rinne sé sin ··· Toirdhealbhach ab ainm d’athair Bhriain agus ba i Ellen O’More a mháthair ··· Deir Seán Mac Airt[B3] in Leabhar Branach: the Book of the O’Byrnes, 1944: ‘According to colophons in the MSS, the first recorded transcript of the Leabhar Branach was made by Brian Mac Giollaphádraig, a scion of the ruling family of Upper Ossory, and later Vicar-Apostolic of the diocese of Ossory
Tá scríofa go soiléir ina thaobh ‘Sé Micheál Ó Briain i mBaile Bhuirne do scríobh an t-amhrán seo ··· Nuair nár cuireadh ainm Chonchubhair Uí Dheasumhna leis bhí míthuiscint ann agus deir Brian Ó Cuív go raibh cathú ar Mhicheál ina thaobh go deireadh a shaoil ··· Chuir Brian Ó Cuív eagar ar Cnósach focal ó Bhaile Bhuirne i gConndae Chorcaí ··· Micheál Ó Briain (1866–1942) a bhailigh (1947)
Nuair a d’éag an Rathileach dúirt Brian Ó Cuív ar Radio Éireann (16 Nollaig 1953) gur chuir a bhás deireadh leis an ré órga úd an léinn Ghaelaigh a thosaigh in 1853 nuair a foilsíodh Grammatica Celtica Zeuss; bhí Bergin marbh le trí bliana agus anois an Rathileach, an bheirt scoláirí Gaeilge ba mhó le rá le 50 bliain ··· Dúirt sé le Brian Ó Cuív go gceannaíodh sé An Claidheamh Soluis as a airgead póca agus é ar scoil ···
Bhí sé ag scríobh aistí in 1905–6 in Irisleabhar na Gaedhilge, dar le Brian Ó Cuív, ach níor chuir sé a ainm leo ··· Dúirt Brian Ó Cuív: “Those who knew O’Rahilly well often expressed regret that he had turned aside from modern Irish before giving us a grammar of Munster Irish and a grammar of classical Irish, two works which he was believed to have contemplated and perhaps even to a large extent prepared ··· Dúirt Brian Ó Cuív i dtaobh na tréimhse a chaith sé san Institiúid: “For six years his was the controlling hand, and there is no one who studied under him who did not feel the effects of his energy and passion for work ..
File ó Chontae an Chláir nó, b’fhéidir, ó Uíbh Fhailí a shin-seanathair, Liam Ó Briain, táilliúir ··· In fact this legacy was not paid to the trustees until June, 1820, after a lawsuit which began in 1815.’ Deirtear in Warburton’s History of Dublin, 1815, sa tagairt do ghanntanas na sagart le Gaeilge: ‘To remedy this a pious scrivener, of the name of Keenan, sunk one thousand pounds of his hard-earned property, the produce of a long, laborious and economical life, for £60 per annum to support an Irish professor “for teaching and instructing the students of the College of Maynooth the Irish language in the Irish character”.’
Dhealródh sé ar shliocht as The Life of Archbishop Crolly of Armagh, 1851 le George Crolly, atá i gcló ag Ó Muirithe, gur mhisnigh Ó Briain mic léinn, ollúna óga agus léachtóirí sóisearacha chun Gaeilge a labhairt os ard i bproinnteach an Choláiste, fiú mura raibh ach beagán den teanga ar eolas acu—an Fhraincis is mó a labhraíodh cuid mhór de na hollúna ··· Bhí sé ar cheann de na leabhair a chaill Tomás Rua Ó Súilleabháin[q.v.] i gcuan Bhéil Inse: ‘Bhí Pól Ó Briain an t-eagna, / Go soiléir chuir Gaeilge in anachruth, / Thug riala laoithe is leabhartha / Do chách le léamh’ (‘Amhrán na Leabhar’); ‘Who put Irish into shape for us’ an t-aistriú a rinne Corish ar an dara líne ann
Ach tríd is tríd ba mar eochair do sheanstair na hÉireann, na hEorpa agus an domhain mhóir, agus mar chruthú ar ársaíocht, ar léann, ar uaisleacht agus ar thábhacht na sean-Ghael a cuireadh an foctóir le chéile.’
Is é an cuntas is iomláine ar a bheatha A Bishop of Penal Times: The Life and Times of John O’Brien, Bishop of Cloyne and Ross 1701–1767 (1981) le James Coombes; ní hé an chuid is lú spéis ann an t-aguisín i dtaobh ghinealach an easpaig, mar thuairimítí go raibh sé gaolmhar leis an Marascal Peadar de Lása (1678–1751) agus leis an Easpag Toirealach Ó Briain (1600–51), mairtíreach Luimnigh ··· Buttimer (‘An Irish Scholar Abroad: Bishop John O’Brien of Cloyne and the Macpherson Controversy’); an chaibidil ‘Seán Ó Briain / John O’Brien, bishop of Cloyne and Ross’ in Collège des Irlandais Paris and Irish Studies (2001) le Proinsias Mac Cana ··· Cé go raibh Ó Briain ag aontú leis ar dtús rinne sé achainí ina aghaidh agus fuarthas gurbh aige a bhí an ceart ··· Deir Ó Catháin faoin mbéaloideas sin agus faoi aighnis eile a raibh Ó Briain sáite iontu: ‘As bishop, O’Brien seems to have been something of a confrontationalist, perhaps not the easiest person in the world to deal with.’ Deir Coombes an rud céanna, mórán: ‘He was also determined to assert his rights, vis-a-vis the metropolitan, first of all as a parish priest, later as a suffragan bishop ··· Bhí Ó Briain go mór in aghaidh na mBuachaillí Bána agus bhagair coinnealbhá orthu i dtréadlitir 30 Márta 1762 (i gcló ag Coombes)
an tAthair Conchubhar Ó Briain, D.D., 1938
Ba iad an Dr Christopher Ó Briain agus Mary Teresa Rooney a thuismitheoirí agus bhí sé ar scoil i gColáiste Belvedere
Froinsias, dá ngoirthear Ord na hAithrighe’, leagan Gaeilge a rinne Brian Mac Giolla Coinnigh den bhuntéacs Laidine ··· Tá an tagairt seo ag Cainneach Ó Maonaigh [B2] dó in Seanchas Ardmhacha, 1957 (‘Father Francis Magruairk, O.F.M.’): ‘The provincial of the period was Father Brian Conny, known..
The original poem would then have been in circulation for at least a century and had no doubt sustained many losses, accretions and folk variants in that period.’
Chuir Alan Titley nóta chugainn: ‘Agus maidir le Brian Ó Fearghail, b’fhéidir gurbh fhiú a lua gurbh eisean a “chóirigh” (nó a d’athscríobh, b’fhéidir) Eachtra Thomáis Mhic Chaiside, agus dá réir sin go bhfuilimid buíoch de de bharr an lámhscríbhinn a shábháil, ach braithim go láidir gur chuir sé as a riocht é ··· ‘Deir Brian Ó Fearghail gur chuir sé “comaoin bheag ar an aiste anonn ’s anall” .i
Bhain Brian lánteastas múinteora Gaeilge amach i 1912 ··· Ba é Brian a chuir tús leis an gcúrsa sa tSean-Ghaeilge ann
Ceann de na tréithe is suntasaí ina shaothar an chaoi a dtarraingíodh sé go heolgaiseach ar fhoinsí neamhfhoilsithe as traidisiún na lámhscríbhinní in Éirinn agus in Albain.’
In Beaumont, Baile Átha Cliath, a rugadh é, Nioclás Máirtín Ó Briain, ar 3 Márta 1953 ··· Ba iad a thuismitheoirí Micheál Ó Briain [B8], aisteoir gairmiúil arbh as an gCoilleach, an Spidéal, Co
Tá eolas freisin ag Máirtín Ó Briain in Sages, Saints and Storytellers: Celtic studies in honour of Professor James Carney, 1989, in eagar ag Ó Corrain, Breatnach agus McCone (‘Some material on Oisín in the Land of Youth’) ··· Tá aiste chuimsitheach ag Brian Ó Dálaigh faoi in Studia Hibernica 34 ··· Deir Brian Ó Dálaigh faoina athair Pádraig Óg: ‘It is likely that this Patrick Oge.. ···
In 1893 d’fhoilsigh Pádraig Ó Briain[B3] an dá scéal a scríobh sé, Eachtra Thoirdhealbhaigh mhic Stairn, maille le Eachtraibh a thriuir mhac, do réir mar a sgriobhadh iad le Mícheál Coimín ··· Brian Ó Luanaigh[B1] is túisce a thuairimigh gurbh é Coimín a chum agus ba é ba thúisce a chuir in eagar é, mar chuid d’imeachtai an Chumainn Oisínigh (Laoidh Oisín ar Thir na nÓg
I Scairt na Draighní i bparóiste Chill Bhriain a rugadh é ar 26 Eanáir 1889 ··· Tá sé curtha i gCill Bhriain
Ar Scéala Éireann ar 8 Eanáir dúirt Seán Mac Giollarnáth an méid seo: ‘In the telling of his stories Seán Ó Briain became possessed by the spirit and power of their genius
In aiste ar Scéala Éireann (29 Meán Fómhair 1981) scríobh Nollaig Ó Gadhra: “Seans go raibh Donnchadh Ó Briain ar dhuine de na daoine deireanacha úd a mbítí ag súil le Gaeilge uathu i gcónaí nuair a théidís i mbun cainte sa pharlaimint náisiúnta.”
I gCluain Cath, Baile an Gharraí, Co ··· “I gContae Luimnigh, mar shampla, d’éirigh le Donnchadh Ó Briain, an timire, 90 Craobh a chur faoi sheol, eagar a chur ar 18 gCoistí Ceantair agus 13 mhúinteoir taistil a chur i mbun na ranganna a theagasc”
Rugadh Micheál Alphonsus Ó Briain ar 30 Iúil 1896 i gCluain Meala ··· “His death is all the more tragic, as far as our studies are concerned, because he has committed relatively little of his knowledge to print” (Brian Ó Cuív in Éigse, Iml ···
D’éag Micheál Ó Briain Lá Nollag 1962
Dúirt sé féin gurbh é Brian Ó Nualláin[q.v.] a d’fhéach chuige go gceapfaí é ina reachtaire tar éis do chara leis a aird a dhíriú ar léacht toghchánaíochta Chearbhaill ··· ‘Apart from his college activities he was in those days writing articles in all manner of outside publications, all contentious and reeking with politics, a sort of primitive Myles na Gopaleen’, a scríobh Brian faoi i stair an chumainn ··· But the decisive factor was going to be a third group, numerous, uninterested in office, much given to heckling and, as I then thought, the life if not the soul of the society; and whose much-loved leader was Brian Ó Nualláin ··· He brought it to the notice of Brian Ó Nualláin’ (Irish Times 20 Nollaig 1974) ··· Is i leathanach Chearbhaill a foilsíodh an chéad alt Gaeilge a scríobh Brian Ó Nualláin (Myles na Gaeilge, 1986 le Breandán Ó Conaire )
Is léargas cuimsitheach ar a shaothar Gaeilge a bhfuil in Myles na Gaeilge: lámhleabhar ar shaothar Gaeilge Bhrian Ó Nualláin (1986) le Breandán Ó Conaire a d’fhoilsigh An Clóchomhar agus tá clár a shaothair Gaeilge idir ailt, léirmheasanna agus eile ann ··· Bhí Brian 12 bliain d’aois nuair a d’aistrigh an teaghlach go Plás Hoirbeaird, Baile Átha Cliath, agus is ag an bpointe ama sin a cuireadh Brian ar scoil den chéad uair, chuig na Bráithre Críostaí i Sráid Synge ··· Tugadh cló nua amach in 1960 agus cuireadh fáilte chomh mór sin roimhe gur misníodh Brian chun an t-úrscéal gairid The hard life (1961) a scríobh
Bhí beirt den ainm seo timpeall an ama chéanna: an fear áirithe seo, Tiarna Inis Ceithleann, mac Chonchubhair Rua, a thug pátrúnacht do na Ceithre Máistrí, agus arbh é an Machaire Steafánach, Fear Manach, a áit chónaithe; agus Brian Mag Uidhir (c.1585–1655) [q.v.], mac Chúchonnacht, an tIompú Deiseal, Co ··· Luann siad a theideal ann (‘a Bhriain Ruaidh Meig Uidhir, a thighearna Innsi Ceithlionn a chéidfhear dar goireadh an t-ainmsi do shíol Uidhir le mórdhacht Rígh Saxan, Franc, Alban, Éireann Carolus...') ··· Bronnadh ridireacht ar Bhrian ar 2 Feabhra 1626
Is dóigh liom féin go raibh dlúthbhaint idir Bhrian Ó Fearraoil [Ó Fearghail B6] agus scríobhaí na staire .i ··· Is féidir, fós, go raibh gaol idir bhean Bhriain agus an tAthair Ó Ceallaigh, ach níl aon deimhniú le fáil air sin.’ Ba dhóigh léi go raibh an lámhscríbhinn i seilbh Bhriain tamall
Deartháireacha le Brian ba ea an tAthair Shán, scoláire Gaeilge, agus an tArd-Aighne Aindrias, agus bhí triúr deirfiúracha aige ··· Deir Ó Concheanainn faoin eagrán den chaiticeasma sin: ‘Tá tuairisc mhaith tugtha ag Brian san eagrán seo ar phrós na Gaeilge clasaicí, tuairisc atá inchomórtais le tráchtas Thomáis Uí Raithile ina eagrán féin de Desiderius (1941).’ In eagar aige in Celtica 1, 1950 tá teagasc críostaí Fhlaithrí Uí Mhaolchonaire[B7]
Chuir sé aithne ar na cuairteoirí a thagadh go dtí an t-oileán, ar Robin Flower[B3] agus ar Bhrian Ó Ceallaigh[B1] go háirithe, agus bhí éifeacht acu air ··· Choinnigh sé dialann do Bhrian Ó Ceallaigh i rith na tréimhse 1923-24 ··· Thabharfá leat go raibh an Decameron ar cheann de na leabhair a thug cuairteoirí mar Bhrian Ó Ceallaigh[B1] chun an Oileáin—chonaic George Thomson cóip i dteach Mhuiris Uí Shúilleabháin[q.v.] uair
Ach an fáth a mbeidh cuimhne ag Éireannaigh air gurbh é a scríobh na ‘hamharcha cleasacha’ úd a bhí in Irisleabhar na Gaedhilge in 1882-3: Brian Bóraimhe; Brian Bóraimhe agus a anamchara; Brian Bóraimhe agus a Bhard
Ba í Eileen Mary Hester (a hainm sa taifead beireatais) an t-aon duine clainne ag an Ollamh Liam Ó Briain [B3] agus a bhean Helena Lawlor, sufraigéid aitheanta, agus is i mBaile Átha Cliath a rugadh í 25 Eanáir 1925; ag 37 Sráid Sherrard Íochtarach, Baile Átha Cliath, a bhí na tuismitheoirí ag cur fúthu ag an am, go sealadach, is dóigh
Mac leo is ea an scoláire Gaeilge Máirtín Ó Briain; bhuaigh mac leo an gradam ‘Eolaí óg na bliana’ i 1977; chuaigh mac eile isteach sa Gharda Síochána; le dochtúireacht a chuaigh a n-iníon
Chorcaí, i 1757 agus ansiúd arís agus i mBaile an Toireadh i 1761, mar a raibh a phátrún an tEaspag Seán Ó Briain[q.v.] ag cur faoi, san Fhrainc i 1765 agus i 1771 i bPáras ··· Deir Proinsias Mac Cana (Collège Irlandais Paris and Irish Studies, 2001) go raibh sé féin agus Michéal mac Pheadair Ó Longáin ar an mbeirt ba mhó a chabhraigh leis an Easpag Ó Briain chun a fhoclóir a scríobh
Tá léargas ar a thábhachtaí a bhí sé sa Taibhdhearc agus ar a chaidreamh ar Liam Ó Briain [B3] in Stair dhrámaíocht na Gaeilge 1900–1970, 1993 le Pádraig Ó Siadhail ··· Ó Briain a mhol um Shamhain 1929 go gcuirfí é go Baile Átha Cliath chun oiliúint a fháil agus, le cabhair Earnáin de Blaghd [q.v.], rinneadh sin i 1930 ··· Ní i gcónaí a bhí sé ag réiteach le Liam Ó Briain ··· Ach deir Pádraig Ó Siadhail: ‘B’iad Ó Briain agus Dermody a choinnigh Taibhdhearc na Gaillimhe ar a bonnaí idir 1931 agus 1938’ ··· Chuir sé beatha nua inti agus cheangail sé an sean agus an nua inti—rinne sé cairdeas leis na mór-aisteoirí a bhí fós inti agus chuir sé leo ainmneacha aisteoirí óga a thuill clú dóibh féin ina dhiaidh sin, mar atá Siobhán Nic Cionnaith, Ciarán Moore, Brian O’Higgins
Deartháir le Ciarán ba ea Brian Ó Nualláin[B5] agus ba uncail leis Gearóid Ó Nualláin[B2] ··· Bhí sé in aon rang lena dheartháireacha Brian agus Gearóid ··· I gcomhar le Brian agus le Niall Sheridan chuir sé eagar i 1934 ar an iris ghrinn Blather ··· Ba dual dó san gan amhras agus sa méid sin ach go háirithe ba bheirt ar aon aigne Ciarán agus a dheartháir Brian ···
In New Hibernia Review / Iris Éireannach Nua, geimhreadh 1999, san aiste ‘Brother of the More Famous Flann: Ciarán Ó Nualláin’, díríonn John Cronin aird ar ghnéithe de shaol agus de charachtar na beirte: nár labhair an t-athair le ceachtar acu i dtaobh a gcuid scríbhinní agus na fáthanna a bhí leis sin; na mná gan a bheith i láthair ina gcuid scéalta; a mhéid atá le foghlaim faoi Bhrian in Óige an Dearthár
Is iad na daoine a chaoin sí: Donnchadh Ó Briain, 4ú hIarla Thuamhumhan (d’éag 1624); a dheirfiúrsan Máire; Toirdhealbhach Ruadh Mac Mathghamhna (fear céile Mháire, d’éag 1629), Cluain Idir Dhá Lá, Co ··· an Chláir; Diarmaid Ó Briain, Barún Inse Chuinn a d’éag 1624 ··· Such accounts credit her with a daughter, also with supernatural powers, named “Caitilín Óg’’.’ Tá ‘Deascán ó Chúige Mumhan: Clíona agus iníon Chaitlín Dubh’ ag Brian Ó Cuív[q.v.] in Béaloideas 22, 1953 [1954]
Seol ar an ríomhphost
Scaip ar Facebook
Scaip ar Twitter
