Líon alt a aimsíodh: 21
Mhaigh Eo a saolaíodh Máire Ní Thuathail ar an 29 Iúil 1959, an duine ba shine de sheachtar clainne a bhí ag Tomás Ó Tuathail, tábhairneoir agus fear gnó ar an mbaile agus ag a bhean Bríd Nic Giollarnáth, arbh as Bóthar na Trá, taobh amuigh de chathair na Gaillimhe di ó dhúchas ···
Bhí tionchar as cuimse ag Máire Ní Thuathail ar chúrsaí teilifíse i nGaeilge agus bhí saothrú agus ullmhú go leor déanta aici sa réimse go fiú sular bunaíodh Teilifís na Gaeilge in 1996 ···
Sa bhliain 1997 bronnadh an gradam Bean Ghnó Óg na Bliana ar Mháire Ní Thuathail ··· Fiú agus TG4, mar a tugadh ar TnG san athbhrandáil in 1999, ar a chosa, níor laghdaigh an creideamh a bhí ag Máire Ní Thuathail sa tábhacht a bhí le hoiliúint agus le traenáil chun tuilleadh forbartha a chur le hearnáil na teilifíse Gaeltachta agus Gaeilge ···
Bhásaigh Máire Ní Thuathail ar an 19 Meán Fómhair 2016
Ba dhuine í den dáréag clainne ag Seán Ó Tuathail agus Sabina Ní Mháille ··· Bhíodh seisean ar cuairt ag muintir Uí Thuathail go minic nuair a bhíodh sé ag fanacht lena sheanathair i nGairfeann agus bhí sé ar chomhaois le Tomás, deartháir Mháire, agus an duine ab óige sa teaghlach ··· Is cosúil gurbh i dteach na Máilleach a rugadh Máire thart ar 1871; bhí de nós ag mná ar de Mháilligh Chill Mhaolacháin iad dul abhaile go Cill Mhaolacháin nuair a bhí siad gar dá n-am ··· Deirtear gurbh i dteach a huncail, Peadar Ó Máille i gCill Mhaolacháin, a cuireadh scolaíocht ar Mháire agus ar a deirfiúr Caitríona ··· Ní raibh sise ach sé bliana déag d’aois ach, nuair nár fhéad an sagart paróiste, an tAthair Walter Conway[B5], teacht ar aon mhúinteoir eile is é a dúirt sé gur ocht mbliana déag a bhí sí
Bhí sé pósta ar Mháire Ní Thuathail ó Chnoc na hAille agus mac leo ba ea an file Learaí Ó Fínneadha[B8] ··· Ba chol ceathar é le Micheál Breathnach[B2]; Síle Ní Fheinneadha ba ainm do mháthair Mhichíl
Ba iad a thuismitheoirí Máire Ní Thuathail (Máire Choilm Mháirtín) ó Chnoc na hAille agus Pádraig Learaí Ó Fínneadha, an file a scríobh Bóithríní an Locháin agus amhráin eile, 1994; ba é Learaí an seachtú mac acu ··· na Gaillimhe, a bhí cónaí air féin agus a bhean Máire Ní Chartúir
Tá na trí alt is tríocha aige in Comhar ó 1962 go 1972 liostaithe ag Máire de Grás in Comhar: innéacs 50 bliain (1992), agus deich léirmheas dá chuid liostaithe in Feasta: Innéacs 1948-2000 (Mac Peaircín 2003) ··· Ach ní i dteangacha agus i litríocht amháin a bhí spéis aige ach sa stair, san eolaíocht, sa cheol, sa pheil, sa pholaitíocht agus sa mhatamaitic ··· Ó 1953 bhí sé pósta ar Christina Foley (a d’éag ar 2 Iúil 2001) ó Charraig Thuathail, Co
I dteach phríomhchúntóir na Roinne, Máire Cháit Ní Riain, a chastaí Seán Mac Diarmada, Seán T ··· Ó Ceallaigh nuair a phós seisean Máire Cháit Ní Riain Luan Cásca 1918 ··· Ní deirtear faoi eolas na clainne ar an nGaeilge ach gur ag Liam amháin a bhí sí ··· Thaithíodh sé Craobh Lorcáin Uí Thuathail den Chonradh go dtí gur mhol an máistir dá thuismitheoirí gurbh fhearr é a choimeád i mbun na gceachtanna baile san oíche ···
Ní raibh a fhios aige maidin Luan Cásca go raibh an tÉirí Amach le tarlú
Ciarraíoch dar sloinne Caomhánach a bhí mar mhúinteoir ag an gcraobh seo ach ní fios an uaidh ná conas a d’fhoghlaim Micheál Gaeilge ··· Thaithíodh sé Stad na nGaeilgeoirí i Sráid Fheardorcha Thuaidh agus bhí sé féin agus a dheartháir ina mbaill de Chlub Lorcáin Uí Thuathail de Chumann Lúthchleas Gael ··· Ach ní cheadódh sé go bhfaigheadh Tomás Mac Donncha scéal na timpiste ar eagla go gcuirfí in ospidéal é ···
Bhí an sliocht seo i gcló ag Máire Comerford in Agus, Meitheamh 1984: ‘Gar do gheataí an Phríosúin [Mountjoy] ar an mbealach go dtí an reilig [Glas Naíon] d’oscail máthair agus triúr deirfiúracha le Micheál Ó hAnnracháin, a cuireadh chun báis i 1916, siopa beag ina mbíodh nuachtáin, toitíní is milseáin á ndíol
Feirmeoir ba ea é i nGort an Mhuicí, Carraig Thuathail, Co ··· 48 acra a bhí ag a athair, Dáibhí eile, san áit chéanna ach faoi 1833 ní raibh ag an bhfear s’againne ach 29 acra ··· Nuair a bhí sé tuairim daichead bliain d’aois phós sé Eilís Ní Chaoimh agus bhí ceathrar mac agus cúigear iníonacha acu ··· Deir an foilsitheoir: ‘Eagrán criticeach de "Párliment na bhFíodóirí", saothar próis a chum Dáibhí de Barra (1757/8-1851), scríobhaí agus sclábhaí feirme ó Charraig Thuathail, in oirthear Chorcaí, atá sa leabhar seo
I gceantar Chill Mochuda i ndeisceart Chontae Bhaile Átha Cliath a rugadh is a tógadh é agus cuireadh oideachas air i Scoil Náisiúnta Lorcáin Uí Thuathail ansiúd agus i gColáiste Naomh Benildus sa chomharsanacht chéanna ··· Ag pointe éigin d’aistrigh sé go dtí an Spáinn agus ní raibh aon choinne lena bhás in Malaga 30 Meitheamh 2004
Bhí na Péindlíthe á gcur i bhfeidhm gan sos ag an am agus d’fhan sé trí bliana i dteach Sir Séamus Mac Coitir i mBaile na Speire in aice le Carraig Thuathail agus i rith an ama sin chuir aithne ar Dhomhnall Ó Colmáin, údar Parliament na mBan, a bhí ina oide ansin ag Séamus Óg Mac Coitir[q.v.] ··· Ní mór a rá nár caitheadh go dona leis sa phríosún ··· Ní foláir nó chuir sé mórchuid leabhar á n-athscríobh idir 1693 agus 1703 ach deir Ó Conchúir nach bhfuil tagtha slán ach trí cinn de lámhscríbhinní a scríobhadh ar a fholáireamh
Luaitear go háirithe fianaise scríobhaí atá i gcló ag an mBrúnach gurbh as Cnoc Rátha i mBarrachaibh Móra dó, idir Carraig Thuathail agus Carraig na bhFear ··· Fianaise is ea í ní hamháin ar fheabhas a Bhéarla ach ar ghnéithe dá phearsantacht, ‘...the thoughts and strivings, the judgements and enthusiasms, the whimsicality and laughter of the curiously reflective and exuberant character with which he was endowed’ (Gearóid Ó Murchadha) ··· He beggeth your Lordships pardon for this bold attempt which is submissively offered in Immitation of the poor Woman’s Mite contributed to the Corbon, by, My Lord, Your Honour’s most Grateful and most humble unknown SERVANT.'
Ní léir cén fáth ar aistrigh sé go dtí an Chlaonghlais i Luimneach tuairim 1660 ··· Ní rófhada roimhe sin ó bhí scoil filíochta ag Cúchonnacht Ó Dálaigh (d’éag 1641) sna Tulacha i mBéal an Átha, tamall gairid ó Ghort na Tiobrad ··· Sa dán ‘Is mairg nár chrean re maitheas saoghalta’ (‘an tan do thuit i loime is i ndíth costais agus fuair a phríomhchairde go faillítheach fána fhóirithin) ní léir dó go raibh aon chuid den mhilleán air féin
Bhí sé ina iontaobhaí ag Coláiste Laighean agus ina uachtarán ar Chuallacht Mhuire agus Lorcáin Uí Thuathail in eaglais Shráid Gardner, Baile Átha Cliath ··· Caerwyn Williams agus Máirín Ní Mhuiríosa ··· Ba é an chéad téacsleabhar i nGaeilge é ar stair litríocht na Gaeilge agus ní hí an ghné is lú tairbhe ann na tagairtí go léir d’aistí údarásacha atá le fáil sna fonótaí
Dá dhíograisí é, áfach, ní móide go mbeadh trácht air in annála na Gaeilge murach an cháil a bhain sé amach mar scríbhneoir Béarla agus murach an cur síos a rinne sé ar an gConradh agus ar Chonraitheoirí ina leabhair dhírbheathaisnéise ··· Cléireach i gCumann Misean Eaglais na hÉireann ba ea an t-athair agus i gcomhtheács na haimsire sin ní raibh siad bocht ··· Ní raibh radharc na súl sách maith chun na hiomána ag ceachtar díobh ··· An bhliain dár gcionn bhí sé ar dhuine de phríomhbhunaitheoirí Bhanna Píobairí Lorcáin Uí Thuathail; bhí sé ar dhuine de bhunaitheoirí Chlub Lorcáin Uí Thuathail i 1907 ··· Bhí Bráithreachas na Poblachta fágtha aige agus ní léir go raibh baint aige le gluaiseacht na Gaeilge i ndiaidh 1914
Dúirt Cathal Ó Tuathail [q.v.] in aiste ar Mhicheál in Sunday Independent 6 Bealtaine 1934 gurbh in 1899 a tháinig sé chun cónaithe sa phríomhchathair ··· Ní raibh rothaíocht ar a chumas toisc radharc na súl bheith go dona aige agus tuairimítear gur shiúil sé 8,000 míle i mbun dualgais an phoist sin agus is cosúil go raibh eagla roimh an oíche air i rith a shaoil agus gur mhaith leis riamh píolóta bheith lena chois ··· Ní hionadh nach luann an Brianach Micheál ina dhírbheathaisnéis Forth the banners go, 1969 ··· ‘Choinnigh sé ón am sin dhá cheist os comhair an phobail, mar atá, staid na Gaeltachta agus faillí an Choiste Gnó maidir le tógáil Halla Thomáis Ághas’, a dúirt Cathal Ó Tuathail ··· Dúirt an tAthair Eric Mac Fhinn in Ar Aghaidh, Meán Fómhair 1956: ‘Ní raibh le cloisteáil roimhe ná ó shin, sílim, cainteoir ba cheolmhaire, ba shoiléire ná ba spéisiúla ná é
Phós sé Eilís Ní Chonaill i 1627 agus ba é Séamus an dara mac acu ··· Tháinig Baile na Speire, Carraig Thuathail, ina seilbh i 1638 ··· Et dá réir sin ní hé amháin ach ní ceart a rá ná a mheas gur murther ná míghníomh tréatúir fógartha a mharú le hordú speisialta an rí, ach fós is inmheasta gur gníomh é chomh hoirirc ionnas, dar liomsa agus dar le heolaithe eile, go mba chóra a leithéid a chur i gcroinicí i litreacha óir...’ (an litriú leasaithe ag na húdair) ··· D’éag sé ar 18 Meitheamh 1705 agus cuireadh é i dtuama na gCoitireach i gCarraig Thuathail
Deirtear in DIB gurbh ar 14 Lúnasa 1689 a rugadh é i mBaile na Speire, Carraig Thuathail, Co ··· Rinneadh é a chur i gcomórtas uair le beirt eile a maraíodh: Murtaí Óg Ó Súilleabháin [q.v.] agus Art Ó Laoghaire, céile Eibhlín Dubh Ní Chonaill [B6] ··· Ní chreideann Hogan agus Breandán Ó Buachalla go ndearna sé dánacht ar bith uirthi: ‘Yet this charge of abduction and rape as everyone then knew, was a complete fabrication and was built on a trifling incident which occurred in a Fermoy tavern in August 1718 ···
Crochadh é i gCorcaigh agus cuireadh é i gCarraig Thuathail
Ní raibh aon fhonn ar an mac léinn é a dhéanamh ach lean sise den tathant air ··· Ní raibh aon chomórtas maidir le líofacht idir an dá theanga aige ··· Ní foláir nó is le linn do Ghertrude Schoepperle[q.v.] a bheith i gColáiste na Mumhan i 1909 a casadh ar Aindrias í ···
Ní bhfuair sé an post – toisc ar deireadh nach raibh aon phost ann le líonadh – agus bhíothas lena chur ag obair i bparóiste Inis Córthaidh ··· Nuair a bhí meascra á thabairt amach i gcuimhne Gertrude Schoepperle i 1927 ní raibh sé toilteanach aiste a bheith aige ann
It was as if a poet laureate had to seek engagements in a music hall.’ Ní deirtear gur phós sé, ach tuairim an ama seo chuir sé spéis i Róis Ní Thuathail, baintreach Fhiachaidh mac Aodha Uí Bhroin, ‘the only hint of a woman in Eochaidh’s life’ (Carney) ··· Bhronn Aodh feirm air sa Chorrán in aice le Béal Átha na Mallacht ach ní róshasta leis a bhí Eochaidh agus rinne a ghearán le hAodh sa dán ‘T’aire ríomsa a rí ó nUidhir’
Tá eolas ina thaobh le fáil in Seanchas Clainne: Aodh Ó Coirbhin agus a mhuintir, 2003 lena iníon Aedín Ní Choirbhin, i gcuntas le Liam Mac Reachtain [B4] in Inniu 10 Deireadh Fómhair 1975 agus i dtuairisc a bháis in Irish News and Belfast Morning News 29 Meán Fómhair 1975 ··· Ball den Chonstáblacht Ríoga a athair Peter agus ba í a mháthair Lúsaí Ní Mhaonaigh ó Dhroim Bearach, Co ··· Ba ghairid go raibh sé ina bhall de Chraobh an Chéitinnigh den Chonradh, de na Fianna agus de Club Lorcáin Uí Thuathail de Chumann Lúthchleas Gael ···
Ceann d’iontais a scéil ní hamháin gur éirigh leis a phost státseirbhíse a choimeád ach i dtús 1923 gur éirigh leis sna scrúduithe i gcomhair cigirí cánach ··· Chuir sé lena eolas ar an teanga ansiúd de bharr Tóraidheacht na bhFireun ar Lorg ChríostaDhónaill Uí Thuathail[B4] a bheith á shíorléamh aige
Ba sa phríomhchathair a saolaíodh an bheirt ba shine dá gclann, Máire (1920) agus Séamus (1921), ach go gairid ina dhiaidh sin bhog an teaghlach go dtí an Caisleán Nua, áit a bhfuair an t-athair post le comhlacht uisce mianraí ··· Músclaíodh a chuid suime freisin sa drámaíocht agus chualathas a ghlór ar raidió den chéad uair nuair a d’iarr an drámadóir Máiréad Ní Ghráda air páirt a ghlacadh i roinnt dá cuid drámaí – i nGaeilge agus i mBéarla ···
D’imir sé peil le cumann Chlanna Gael agus ina dhiaidh sin le Cumann Uí Thuathail agus chaith trí bliana (1949–1952) ar fhoireann shinsear peile Bhaile Átha Cliath ···
Ní dhearna Seán Óg faillí ar a chumas aisteoireachta le linn an achair sin ach an oiread ···
Ní raibh sé i bhfad ag dul don iriseoireacht nuair a d’éirigh idir Seán Óg agus Ardstiúrthóir Chumann Lúthchleas Gael, Pádraig Ó Caoimh
Ní raibh sí go líofa aici go ceann 12 bliain agus le Béarla a tógadh Sceilg ··· Ní ligfeadh an chinsireacht oifigiúil do Sceilg gnáthchuntas ar an Éirí Amach a scríobh ná aon tuairimí polaitiúla ina thaobh a nochtadh, ach d’éirigh leis teacht timpeall na faidhbe sin trí chuntais mholtacha a scríobh ar na mairbh mar Chaitlicigh ···
Ar 17 Samhain 1904 phós sé Nóra Ní Shúilleabháin ón Lios Bán, Ciarraí (d’éag 1949) sa Droichead Órga, Inse Chór, Baile Átha Cliath ··· An bheathaisnéis an fhoirm is mó a shaothraigh sé: Beatha Lorcáin Naomhtha Uí Thuathail (1905); Brian Bóirmhe: a shaol agus a bheatha (1906); Beatha an Athar Tiobóid Maitiú (1907); Beatha Bhreandáin, a imeachtaí agus a iomramha (1915); Cathal Brugha (1942); A trinity of martyrs: Terence Mac Swiney, Cathal Brugha, Austin Stack (1947)
Seol ar an ríomhphost
Scaip ar Facebook
Scaip ar Twitter
